KUPCY WYPĘDZENI Z KOŚCIOŁA

Wypędzenie kupców ze świątyni to epizod z ewangelii, który podkreśla granicę między sacrum a profanum. Gospodarka to dziedzina profanum, a jednak ludzie potrafią nadawać pewnym zagadnieniom ekonomicznym cech sacrum, widzą tam wartości pozamaterialne i tworzą wzorce zachowań właściwych, potępiając postępowanie niestosowne.

Tyszka wymienia cztery obszary, w których do głosu dochodzi moralność. Pierwszy z nich to pieniądz i sposób posługiwania się nim. Osobnym zagadnieniem jest wymiana handlowa - to, co w niej dozwolone oraz strefy tabu. Pozostałe kwestie wiążą się z oszczędzaniem i pracą, w szczególności brakiem pracy.

PIENIĄDZE CENNIEJSZE NIŻ ZŁOTO

"Kiedy obserwujemy stosunek ludzi do pieniędzy, zauważamy, że nie każda złotówka jest równa innej. Sposób wydawania pieniędzy zależy od źródła, z jakiego pochodzą" – mówi Tyszka.

Profesor wyjaśnia, ze inaczej traktowane są przychody ze spadku czy darowizny, niż wynagrodzenie za pracę. Większe kwoty, uzyskane w wyjątkowy sposób na ogół nie są przeznaczane na utrzymanie i realizację codziennych potrzeb, lecz inwestowane lub odkładane.

Według Tyszki, badania psychologów pokazują również, że kradzież pieniędzy postrzegana jest w społeczeństwie jako czyn gorszy, niż przywłaszczenie sobie cudzej rzeczy. To potwierdza, jego zdaniem, tezę o szczególnych, pozamaterialnych, cechach, jakie ludzie przypisują pieniądzom.

HANDEL ZAKAZANY

Pieniądz jest przede wszystkim środkiem wymiany handlowej. Profesor wskazuje różnicę, między wymianą rutynową, a taką, która uznawana jest za niedopuszczalną.

"Są transakcje, w których sama propozycja dokonania wymiany oceniana jest jako niewłaściwa. Przykładem może być adopcja dzieci za pieniądze albo kupowanie głosów w wyborach politycznych" – tłumaczy Tyszka.

Psycholog zaznacza, że często taka "niestosowna" transakcja staje się akceptowalna, kiedy inaczej sformułuje się jej zakres.

"Można komuś zaoferować apartament prezydencki w zamian za wyjątkowo duży datek na cele charytatywne. Podobna sytuacja miała miejsce w USA i propozycja ta spotkała się z surową oceną społeczeństwa" – opowiada Tyszka. Podkreśla, że ocena ta zmieniła się diametralnie, kiedy oferta została przeformułowana. Prezydent miał podać do publicznej wiadomości, że szczególnie hojnych ofiarodawców uważa za swoich przyjaciół. W przyjacielskiej propozycji spędzenia nocy w najelegantszym apartamencie renomowanego hotelu Amerykanie nie widzieli już niczego złego.

PRACA JAK DOPUST BOŻY

Także zagadnienie oszczędzania nadaje zachowaniom ekonomicznym charakteru wartościującego.

"Badania pokazały, że osoby starsze, które przez lata pracy zawodowej zgromadziły pewien majątek, nie wydają tyle, ile by mogły" – twierdzi profesor. Jego zdaniem, oszczędzanie jest uznawane za moralną cnotę. Podobny charakter ma praca.

"Konsekwencją bezrobocia jest nie tylko pogorszenie dobrostanu fizycznego, ale również złe samopoczucie psychiczne, apatia, brak zainteresowania sprawami społecznymi" – wymienia Tyszka. Powołując się na wyniki analiz, profesor przekonuje, że efekty te są w dużej mierze niezależne od państwowych programów socjalnych.

"Jeżeli owych negatywnych skutków nie da się zredukować poprzez politykę socjalną, jedynym rozwiązaniem problemu jest przedsiębiorczość" – wnioskuje Tyszka.

Profesor puentuje swoją wypowiedź stwierdzeniem, że edukacja ekonomiczna oraz propagowanie i wspieranie zachowań przedsiębiorczych również ma w sobie element sacrum dla kultury europejskiej. Jest bowiem wyrazem posłuszeństwa biblijnemu nakazowi "Czyńcie sobie Ziemię poddaną".

***

Prof. dr hab. Tadeusz Tyszka jest kierownikiem Centrum Psychologii Ekonomicznej i Nauk Decyzyjnych Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego w Warszawie. Swoje poglądy przedstawił podczas wykładu inauguracyjnego tej uczelni, 10 października b.r.

PAP – Nauka w Polsce, Agnieszka Uczyńska