Starożytni lekarze wyróżniali cztery typy ludzkie: sangwiników, choleryków, melancholików i flegmatyków, wiążąc ową klasyfikację z przewagą w organizmie jednego z czterech "soków" -  krwi, flegmy i żółci czarnej lub żółtej. Współczesna nauka odrzuca te koncepcje,  ale u podstaw temperamentów  dostrzega, jak dawniej, wrodzone mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne.

„Temperament przejawia się od pierwszych dni życia. Już u niemowlęcia można ustalić cechy temperamentu na podstawie proporcji snu do czuwania, śmiechu do płaczu, siły głosu do jego słabości” – uważa prof. Strelau.

Jak można zmierzyć temperament? Najprościej mówiąc, należy uwzględnić takie cechy osobowości człowieka, jak szybkość i siłę reagowania na bodźce. „Temperament tym się różni od innych cech osobowości, że występuje już  we wczesnym dzieciństwie i jest wspólny dla człowieka i zwierząt (także mysz, kot lub pies posiadają temperament). Pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne temperament podlega zmianom, zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych" – pisze prof. Strelau.

Temperament nie zmienia się z dnia na dzień. „Dziecko, które jest zamknięte w sobie, przejawia cechy introwertyka, będzie przypuszczalnie introwertycznym staruszkiem. Ale bywa i tak, że cechy temperamentu się zmieniają – pod wpływem silnych ekstremalnych bodźców lub oddziaływań wychowawczych może dojść do radykalnej przemiany” – mówi autor książki.

Zdaniem autora, w wyniku oddziaływań wychowawczych można modyfikować temperament, np. redukować poziom lęku u introwertycznego dziecka. „Należy jednak robić to stopniowo, mieć szacunek dla tej cechy, którą dziecko przejawia, oswajać krok po kroku z nową sytuacją,  gdyż w przeciwnym wypadku skutki działań mogą być odwrotne od zamierzonych” – wyjaśnia prof. Strelau.

W swojej książce autor przedstawia syntezę licznych i wielostronnych badań nad temperamentem, a także kwestionariusze psychometryczne, służące do pomiaru temperamentu. Omawia stworzoną przez siebie Regulacyjną Teorię Temperamentu (RTT), która głosi, że cechy temperamentu stanowią regulator (czyli modyfikują) relacji między sytuacją, a sposobem reagowania na nią.

Prezentuje także zastosowania RTT do wyjaśniania takich zagadnień, jak ekstremalny stres (na przykładzie badań nad skutkami psychologicznymi polskiej „powodzi stulecia” z 1997 roku) lub  wypalenie zawodowe.

Prof. Jan Strelau to jeden z najbardziej cenionych polskich psychologów, pionier badań w zakresie psychologii różnic indywidualnych w Polsce, twórca tzw. Regulacyjnej Teorii Temperamentu. Za swoje osiągnięcia otrzymał w 2000 roku „polskiego Nobla” - nagrodę Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Jest wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk i prorektorem Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej.

PAP – Nauka w Polsce, Szymon Łucyk
reo