NISZCZYCIELSKI METEORYT

Grupa amerykańskich uczonych, pracujących pod kierunkiem Luisa Alvareza, ogłosiła 25 lat temu, że przyczyną końca mezozoiku, czyli ery dinozaurów, było uderzenie w Ziemię meteorytu o średnicy 10 km. Śladem tego kataklizmu jest cienka ilasta warstwa silnie wzbogacona w iryd (metal rzadki na Ziemi, a częsty w kosmosie), występująca na pograniczu kredy i paleogenu.

Ofiarami globalnej katastrofy miały być dinozaury, liczne gatunki morskiego planktonu, a także amonity - głowonogi mieszkające w spiralnych muszlach, najbardziej znane morskie bezkręgowce mezozoiku. Zdaniem Alvareza, te wszystkie zwierzęta wyginęły "w mgnieniu oka". Potem odkryto olbrzymi krater na Jukatanie, pasujący wiekiem do tych wydarzeń.

Nadal toczą się dyskusje na temat przebiegu wymierania mezozoicznych organizmów. Spory nie ominęły amonitów.

HIPOTEZA EKSHUMACJI

Nikt nie brał pod uwagę możliwości, ze amonity przetrwały. "Czasem znajdowano ich szczątki ponad warstewką granicznego iłu, lecz zawsze tłumaczono to zjawiskiem ekshumacji przez prądy morskie muszli amonitów z osadów kredy i ich powtórnego pogrzebania w osadach paleogenu" - mówi dr Machalski.

Hipoteza "ekshumacji" obowiązywała przez lata jako wyjaśnienie obecności amonitów w skałach wczesnego paleogenu na południe od Kopenhagi.

W 1999 roku duński geolog Finn Surlyk z Uniwersytetu w Kopenhadze wysunął prowokacyjną hipotezę, że skamieniałości amonitów mogą być pozostałościami zwierząt, które zginęły dopiero w paleogenie, a więc żyły już po kosmicznej katastrofie. Surlyk nie przedstawił jednak konkretnych dowodów na poparcie swych przypuszczeń.

"Wraz z Clausem Heinbergiem z Uniwersytetu w Roskilde zbadaliśmy 11 okazów ze skał pokredowych. Muszle amonitów były zbudowane z odmiany węglanu wapnia, zwanej aragonitem" - mówi Machalski. W odsłoniętych skałach muszle te uległy całkowitemu rozpuszczeniu przez krążące w skalach kwaśne roztwory. Zachowały się jednak odciski lub ośródki (te ostatnie powstały na skutek wypełnienia wnętrza muszli osadem, który następnie skamieniał).

Najpiękniejszym ze znalezionych okazów jest kompletna ośródka osobnika z gatunku Hoploscaphites constrictus.

"Pobraliśmy próbki z wnętrza okazu do badań pod mikroskopem elektronowym. Okazało się, że wapień tworzący ośródke wygląda tak samo, jak wapień na zewnątrz okazu, różni się zaś od kredowych skal poniżej" - mówi badacz.

PRZEŻYŁY KOSMICZNĄ KATASTROFĘ

Zebrane dane sugerują, że osad wypełniający amonita jest wieku paleogeńskiego. Uznaliśmy więc, że badany przez nas osobnik żył i zginął już w paleogenie, a więc po kosmicznej katastrofie.

Z ogólnych rozważań geologicznych wynika, że ostatnie duńskie amonity mogły żyć maksymalnie 200 tys. lat po upadku wielkiego meteorytu.

Wymieranie na granicy kredy i paleogenu mogły przetrwać nie tylko amonity. W ostatnich latach pojawiły się sugestie na temat krótkotrwałego przetrwania do czasów paleogenu licznych gatunków planktonicznych otwornic, które wcześniej uważano za typowe przykłady ofiar kosmicznego kataklizmu.

PAP - Nauka w Polsce, Andrzej Markert
reo

Ilustracja:  Muzeum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego.