Spacer po Tatrach dla jednych może się okazać męczącą wędrówką pod górę, a dla innych pasjonującą i edukacyjną wycieczką, w czasie której można zaobserwować m.in. ślady działalności lodowców, piękno zjawisk krasowych, a w nazwach szczytów odnaleźć ślady dawnej działalności geologicznej człowieka.
O historii powstawania Tatr i tajemnicach, jakie skrywają opowiedzą podczas wykładu Warszawskiego Festiwalu Nauki dr Edyta Jurewicz i dr Grzegorz Barczyk z Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Tatry są najwyższym pasmem górskim należącym do łańcucha Karpat. "To najmłodsze polskie góry, powstałe w czasie orogenezy alpejskiej (początek około 230 milionów lat temu - PAP), czyli w tym samym czasie, gdy wynurzały się na powierzchnię ziemi Alpy" - mówi dr Barczyk.
Główny szkielet Tatr stanowi tzw. trzon krystaliczny, składający się ze skał magmowych głębinowych - granitów, a także skał metamorficznych, m.in. gnejsów czy łupków. Jak wyjaśnia dr Barczyk, skały metamorficzne to skały powstałe na dużych głębokościach na styku dwóch różnych rodzajów skał - magmowych i osadowych pod wpływem podwyższonej temperatury lub ciśnienia.
"Najpierw uformował się trzon krystaliczny, który stanowił przeszkodę w momencie, gdy materiał organiczny i skalny znajdujący się w położonych na południu zbiornikach sedymentacyjnych był przesuwany w kierunku północnym, w wyniku ruchów górotwórczych" - tłumaczy dr Barczyk. "Skały osadowe fałdowały się o powstały wcześniej trzon krystaliczny, w wyniku czego częściowo zostały nad nim przeniesione, a dopiero potem wyniesione nad powierzchnię ziemi" - dodaje. Naukowiec przypomina, że skały osadowe powstawały od czasów permu.
Trzecią jednostką strukturalną Tatr są tzw. płaszczowiny reglowe, obejmujące m.in. Czerwone Wierchy, Szeroką Jaworzyńską czy Kominiarski Wierch. Ruch przesuwający te płaszczowiny zbudowane ze skał osadowych doprowadził w rezultacie do powstania tzw. czap krystalicznych przykrywających te płaszczowiny.
Tatry dzielą się na Tatry Wysokie, Tatry Zachodnie i znajdujące się w całości po stronie słowackiej Tatry Bielskie.
Dr Barczyk wyjaśnia, że Tatry Wysokie, znajdujące się między Przełęczą Liliowe a Przełęczą pod Kopą są zbudowane ze skał magmowych i metamorficznych. Tatry Zachodnie - między Przełęczą Huciańską i Przełęczą Liliowe - ze skał osadowych, magmowych-głębinowych i metamorficznych, natomiast Tatry Bielskie między Przełęczą pod Kopą a Przełęczą Zdziarską - tylko ze skał osadowych.
"Rozpoczęty przed milionami lat proces wynurzania Tatr trwa do dziś. To ruch bardzo powolny, a o istniejących nadal ruchach górotwórczych świadczy m.in. ubiegłoroczne trzęsienie ziemi na Podhalu, którego centrum znajdowało się w Białym Dunajcu" - wyjaśnia naukowiec.
Na obecny wygląd Tatr miały wpływ także lodowce - największe z nich znajdowały się w Dolinie Białej Wody - długość około 15 km i w Dolinie Mięguszowieckiej - długość ponad 11 km.
Przechodzące przez Tatry lodowce, niosące zamarznięty w lodzie materiał skalny (morenę), doprowadziły do utworzenia specyficznych dolin, tzw. U-kształtnych i utworzenia licznych, bardzo głębokich jezior polodowcowych, jak Morskie Oko. Ciekawostką jest, że odwiedzane najczęściej tatrzańskie schroniska w Morskim Oku znajdują się na morenie czołowej, czyli wale naniesionych przez lodowiec rozdrobnionych skał.
Choć Tatry mają charakter alpejski, to jednak w przeciwieństwie do Alp brak tu już lodowców, są jednak płaty wiecznego śniegu, jak choćby ten pod Mięguszowieckim Szczytem Wielkim.
Wspominając o innych ciekawostkach Tatr, dr Barczyk wymienia m.in. piękne zjawiska krasowe, które można oglądać m.in. w Dolinie Kościeliskiej. Do zjawisk tych, powstałych dzięki udziałowi skał osadowych - wapieni i dolomitów oraz wody, zaliczyć można m.in. jaskinie i formy naciekowe - stalaktyty i stalagmity.
W Tatrach występuje około 600 jaskiń, m.in. w rejonach Dolin Chochołowskiej, Kościeliskiej, Bystrej i w masywie Czerwonych Wierchów. Najlepiej rozwinięty kras występuje w Tatrach Bielskich.
Zwiedzając Tatry, warto zajrzeć m.in. do Jaskiń Raptawickiej, Mylnej, Mroźnej, Smoczej i Bielskiej. Największą jaskinią jest system jaskini Wielkiej Śnieżnej, który w najgłębszym miejscu liczy ponad 800 m. Łączna długość korytarzy w tym systemie to ponad 22 km.
Z innych ciekawostek geologicznych dotyczących Tatr warto wspomnieć o prowadzonych na tym terenie pracach wydobywczych, m.in. rud żelaza w dolinie Chochołowskiej i Kościeliskiej, rud antymonu w Dolince za Mnichem czy złota w masywie Krywania. Huty powstawały m.in. w Kuźnicach. Działalność górnicza i hutnicza znalazła swój oddźwięk w nazwach szczytów i miejscowości, takich jak Starorobociański Szczyt czy wieś Huciska.
Więcej tajemnic Tatr przedstawią w sobotę w ramach IX Festiwalu Nauki Edyta Jurewicz i Grzegorz Barczyk. Wykład "Jak powstawały Tatry? rozpocznie się o godzinie 10.00 na Wydziale Geologii UW przy ulicy Żwirki i Wigury 93. Wykład przeznaczony jest przede wszystkim dla młodzieży w wieku 14-18 lat, a także dla wszystkich pasjonatów Tatr.
PAP - Nauka w Polsce, Bogusława Szumiec-Presch
23 września 2005
we
Fundacja PAP zezwala na bezpłatny przedruk artykułów z Serwisu Nauka w Polsce pod warunkiem mailowego poinformowania nas raz w miesiącu o fakcie korzystania z serwisu oraz podania źródła artykułu. W portalach i serwisach internetowych prosimy o zamieszczenie podlinkowanego adresu: Źródło: naukawpolsce.pl, a w czasopismach adnotacji: Źródło: Serwis Nauka w Polsce - naukawpolsce.pl. Powyższe zezwolenie nie dotyczy: informacji z kategorii "Świat" oraz wszelkich fotografii i materiałów wideo.
