Spotkanie pt. "Symbolika w sztuce chińskiej" zorganizowano w ramach sobotniego ogólnopolskiego Dnia Nauki. Było ono zarazem jednym z elementów trwającego od piątku Festiwalu Nauki w Warszawie. W piątek otwarto też w muzeum wystawę pt. "Świat chińskich symboli".

SZTUKA PISANA OBRAZAMI

Bardzo ważnym elementem sztuki chińskiej jest "pisanie" obrazami, czyli prezentowanie szerszych pojęć za pomocą rysunków, m.in. wyobrażeń zwierząt lub roślin. Chińska sztuka zawiera mnóstwo ukrytych pod takimi symbolami znaczeń - tłumaczyła kurator wystawy Joanna Wasilewska-Dobkowska.

Szczególne miejsce w symbolicznej wyobraźni Chińczyków zajmują zwierzęta, zarówno realne, jak i fantastyczne. Towarzyszyły one człowiekowi od zawsze, stanowiąc dla niego zarówno zagrożenie, jak źródło pożywienia, a także przedmiot naśladownictwa i czci. Zwierzętom przypisywano rozmaite znaczenie, na podstawie ich wyglądu lub zwyczajów.

CHIŃSKIE ŚWIĘTE ZWIERZĘTA

Cztery święte symboliczne zwierzęta Chińczyków to smok (symbolizujący wschodnią stronę świata), feniks (południową), tygrys (zachodnią) i żółw (północną).

Smok (long), najpopularniejszy z chińskich symboli zwierzęcych, jest uważany za stworzenie dobroczynne i potężne, a jego wizerunek - za przynoszący szczęście. Dlatego jest tak częstym motywem w sztuce chińskiej. Przedstawia się go wśród chmur i fal, jako władcę wód: deszczu, rzek i mórz, a zarazem urodzaju i płodności. Smok symbolizuje moc, władzę cesarza oraz yang, męską zasadę wszechświata w filozofii chińskiej (występującą obok żeńskiej zasady ying).

Feniks (feng huang) łączy w sobie cechy kilku ptaków, głównie bażanta i pawia. Pięć części jego ciała i pięć kolorów upierzenia symbolizują pięć cnót. Feniks zwiastuje pokój. jest także kojarzony z męską zasadą yang, jednak w zestawieniu ze smokiem reprezentuje pierwiastek żeński. Feniks był w Chinach emblematem cesarzowej i symbolem urody kobiecej. Dwa feniksy mogą symbolizować parę małżeńską.

Ważnymi symbolami ochronnymi są w Chinach lew i tygrys. Posągi i wizerunki lwa strzegły świątyń buddyjskich i rezydencji cesarskich.

Szczęśliwym symbolem jest dla Chińczyków qilin, zwierzę zwane "chińskim jednorożcem" - czworonóg pokryty łuską, z kopytami, końskim ogonem i bujną grzywą, z której wyrasta zakręcony róg. Paszcza qilina przypomina paszczę smoka. Qilin to wcielenie łagodności. Według wierzeń Chińczyków przemieszczał się on nie dotykając kopytami trawy, aby jej nie uszkodzić. Qilin zwiastuje pokój i sprawiedliwe rządy, a także narodziny wielkiego męża, narodziny synów (wyjątkowo dla Chińczyków cennych, ze względu na możliwość przedłużenia rodu).

ROŚLINNI PRZYJACIELE

W sztuce chińskiej jest także wiele symboli roślinnych, np. "trójka zimowych przyjaciół", czyli przedstawiane razem sosna, bambus i śliwa. Kwitnąca na czerwono śliwa reprezentuje wiosnę, a cały znak - nadejście nowego życia. "Nowy rok według kalendarza chińskiego rozpoczyna się na przełomie stycznia i lutego, w czasie, kiedy w niektórych rejonach Chin kwitną już śliwy" - tłumaczyła Wasilewska-Dobkowska.

Innym potrójny symbol roślinny to brzoskwinia, granat i cytryna palczasta (ręka Buddy). Brzoskwinia symbolizuje długie życie, granat płodność i liczne potomstwo (ze względu na liczne nasiona we wnętrzu owocu), zaś cytryna palczasta - bogactwo.

ŻABA - STRAŻNICZKA SKARBÓW

Bogactwo symbolizują w Chinach także jeleń i żaba (jako strażniczka skarbów). Czerwony nietoperz symbolizuje z kolei "zdwojone szczęście". Kolor czerwony uważany jest przez Chińczyków za szczęśliwy i ochronny, ze względu na skojarzenie z ogniem. Symbolami długowieczności (najwyższego szczęścia dla Chińczyków) są żółw, chryzantema, żuraw (zwany mandżurskim lub japońskim) i sosna.

Bardzo ważnym symbolem jest lotos. Jego zastosowanie w chińskiej sztuce wiąże się z wprowadzeniem buddyzmu na początku naszej ery, za czasów dynastii Han. Lotos symbolizuje czystość. "Jego korzenie tkwią w błocie i wodzie, kwiat natomiast wyrasta nad powierzchnię wody i jest czysty" - wyjaśniła Dobkowska. W sztuce buddyjskiej lotos symbolizuje Buddę oraz oderwanie ducha od materii.

LOTOS I KOBIECE STOPY

Chiński zwyczaj krępowania stóp kobietom za pomocą bandaży, tak aby były one wyjątkowo małe, wiąże się właśnie z lotosem. Kobiece stopy miały przypominać kwiat lotosu, dlatego krępowane Chinkom stopy nazywano lotosowymi lub liliowymi. Zwyczaj ten, wprowadzony w VIII-IX wieku, przetrwał do końca Cesarstwa Chińskiego. Wskutek takiego krępowania stopy były straszliwie okaleczane i deformowane. Pękały w nich kości, ponieważ dążono do tego, by palce praktycznie stykały się z piętą. W wyniku takich zabiegów wiele kobiet umierało na gangrenę.

"Idealną stopą u kobiety dorosłej była stópka licząca 7 centymetrów. Małe stopy uważano w Chinach za najbardziej atrakcyjne erotycznie, a zarazem najbardziej intymne części ciała kobiety. Podniecający dla chińskich mężczyzn był także specyficzny chód kobiet o małych stopach" - opowiadała Wasilewska-Dobkowska.

***

Na temat Chin Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie przygotowało jeszcze kilka innych imprez, m.in.:

W niedzielę 18 września:

- TAJNIKI PISMA CHIŃSKIEGO - Agnieszka Putkiewicz, sinolog, godz. 10.00.

- MUZYKA CHIŃSKA - wykład dr Marka Grzegorza Sawickiego ilustrowany nagraniami, godz. 11.30.

- OUIZ O KULTURZE CHIŃSKIEJ (z nagrodami).

W sobotę 24 września:

- I CING - TAJEMNICE STAROCHIŃSKIEJ WYROCZNI - Jacek Kryg, kulturoznawca i znawca "Księgi Przemian", www.szkolabezgranic.pl godz. 10.00.

- CHIŃSZCZYZNA - spotkanie z pisarką Ireną Sławińską, konsultantką MAiP ds. kultury i języka chińskiego, poprowadzi Maciej Góralski, godz. 11.30.

- POKAZ GRY SYMULTANICZNEJ W GO Z PUBLICZNOŚCIĄ (poprzedzony warsztatami) - Krzysztof Giedrojć, godz. 13.00.

PAP - Nauka w Polsce, Joanna Poros

17 września 2005

reo