Studentki należą do Koła Naukowego \"Etno\" Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego. Dociekając prawdy o Kaukazie przemierzyły już Gruzję i - aż dwa razy - Dagestan. W tym roku chcą dotrzeć jeszcze do Kałmucji, Osetii Północnej, Armenii i Górnego Karabachu.

MOZAIKA NARODÓW

\"Na Kaukazie fascynuje nas mozaika narodów, grup etnicznych, poglądów i sposobów życia\" - mówi Iwona Kaliszewska, która od siedmiu lat - samotnie, z mężem lub znajomymi - odwiedza najodleglejsze połacie Federacji Rosyjskiej.

W niewielkim Dagestanie (o powierzchni zbliżonej do Słowacji) żyje ponad 30 grup etnicznych, mówiących kilkudziesięcioma językami. Największe narodowości to Awarowie, Dargijczycy, Kumycy, Lezgini, Lakowie, Azerowie, Czeczeni.

\"Spotykamy się i rozmawiamy zarówno z ludźmi z wielkich metropolii, jak i najbardziej odległych górskich wiosek\" - mówią studentki. \"Interesuje nas przede wszystkim spojrzenie zwykłych ludzi - dalekich od szczytów władzy - na życie polityczne\" - dodają.

RÓŻNORODNOŚĆ I TOŻSAMOŚĆ

Dagestan jest znakomitym przykładem tygla narodów. \"Od początku badań zastanawiamy się: czy istnieje coś takiego jak narodowość dagestańska? I czy mieszkańcy tego kraju chcą oderwania od Federacji Rosyjskiej?\" - pyta Iwona Kaliszewska.

Rozmowy z mieszkańcami tej krainy dowodzą, że odpowiedź na oba pytania nie jest łatwa.

\"Jeden z mieszkańców powiedział nam: w pierwszej kolejności jestem Achtyńcem (mieszkańcem górskiej osady Achty), w drugiej Lezginem, następnie Dagestańczykiem, a dalej - kiedyś byłem obywatelem ZSRR, teraz wygląda na to że Rosjaninem″ (jako mieszkaniec Federacji Rosyjskiej, a nie przedstawiciel etnosu rosyjskiego)\" - podkreśla Kaliszewska. \"Podobne wypowiedzi słyszałyśmy wielokrotnie\" - dodaje Karolina Dulęba.

Zdaniem badaczek, te przykłady pokazują, że u wielu mieszkańców kaukaskiej republiki identyfikacja regionalna jest silniejsza od narodowej.

Podobnie skomplikowana jest kwestia językowa. Poza miastami, gdzie dominuje język rosyjski, dwujęzyczność jest w Dagestanie normą - lepiej lub gorzej każdy zna rosyjski oraz swój język narodowy. Rosyjski jest łącznikiem między różnymi grupami etnicznymi.

LENIN, ISLAM I ...PORWANIA NARZECZONYCH

Niezwykły splot kultur rzuca się w oczy w Dagestanie na każdym kroku. Niemal wszędzie relikty sowieckie - wszechobecne pomniki Lenina - sąsiadują z wieżami meczetów, a na ulicy kobiety ubrane w popularny w czasach „sowieckich″ chałat przechodzą obok coraz liczniejszych wystrojonych na arabską modłę muzułmanek.

Islam jest co prawda dominującą religią w Dagestanie (liczba deklarujących się wyznawców sięga 80 proc. mieszkańców republiki), ale miejscowa ludowa pobożność jest bardzo odległa od muzułmańskiej ortodoksji. \"Czasy sowieckie zmieniły pojmowanie i wypełnianie zasad islamu. Obrzędy religijne zostały zepchnięte ze sfery publicznej do domów. Mimo odrodzenia religijnego, mającego miejsce w początkach lat 90., i działalności wszelkiego rodzaju reformatorów mało się to zmieniło. W 15-tysięcznym mieście Kumuchu do meczetu regularnie chodzi tylko 15 osób\" - zauważają badaczki.

Obrzędy religijne przetrwały jednak w zwyczaju pielgrzymowania do lokalnych świętych miejsc - najczęściej grobów świętych - położonych w górach, w dolinach rzek czy u ich źródeł. Pobożni muzułmanie w Dagestanie nadal składają krwawe ofiary ze zwierząt (zwykle baranów) - z okazji wesela, urodzin dziecka, czy prosząc o wstawiennictwo muzułmańskich świętych.

Niesłychanie ciekawym polem badań dla etnologów są obyczaje małżeńskie mieszkańców Kaukazu.

W Dagestanie zachował się do tej pory archaiczny zwyczaj porywania narzeczonych przez młodych kawalerów. \"Jeśli rodzinie dziewczyny chłopak się nie podoba albo nie stać go na wykup narzeczonej (tzw. kałym), młodzi ustalają, że kawaler porwie swoją wybrankę. Wtedy rodzina dziewczyny, zgodnie z tamtejszym obyczajem, powinna zgodzić się na ślub\" - opowiada Dulęba.

Zdarzają się jednak faktyczne, nie ukartowane porwania kobiet przez obcych mężczyzn. Także w takim przypadku tradycja każe rodzinie kobiety uświęcać tragiczny dla niej często związek. Na szczęście - zauważają badaczki - zwyczaj porwań narzeczonych w Dagestanie jest już rzadkością.

KAUKAZ W DZIECIĘCYCH OCZACH

Na wyprawę do Dagestanu Polki zabrały aparaty fotograficzne, które chcą podarować dagestańskim dzieciom. Ze zdjęć, które zrobią najmłodsi mieszkańcy Kaukazu, ma powstać wyjątkowy album fotograficzny: \"Kaukaz w oczach dzieci\".

\"To właśnie oczami dziecka można najlepiej pokazać najpiękniejsze strony Kaukazu i wiele jego kultur wolnych od mafii, pieniędzy i polityki\" - mówi Kaliszewska. I to właśnie dzieci najczęściej padają ofiarą wojen, nienawiści i dyskryminacji narodowej.

Album będzie prezentował fotografie wykonane przez podróżniczki oraz przez kaukaskie dzieci, uzupełnione o ich wypowiedzi. \"Chcemy pokazać polskiemu czytelnikowi ich problemy, radości, marzenia, ale też zwyczajne, codzienne życie\" - zaznaczają autorki.

Obie badaczki mają nadzieję, że ich pomysł zachęci polskich wolontariuszy do pracy z dziećmi w Gruzji i Dagestanie. Może - porwani pasją badania kulturowej mozaiki - zawędrują śladami dwóch studentek w tajemnicze zakątki Kaukazu?

ZNACZENIE STRATEGICZNE

Dagestan jest republiką kaukaską, wchodzącą w skład Federacji Rosyjskiej. Leży nad Morzem Kaspijskim, jego stolicą jest Machaczkała. Powierzchnia Dagestanu wynosi 50,3 tys. km kw, zamieszkuje go ok. 2,1 mln mieszkańców, należących do ponad 30 grup narodowościowych (m.in. Awarowie, Dargijczycy, Kumycy, Lezgini, Lakowie). Kilka procent ludności stanowią Rosjanie.

Największy udział w gospodarce Dagestanu ma rolnictwo (Dagestan jest najmniej zurbanizowaną republiką na Kaukazie), a następnie budownictwo i przemysł. Ze względu na 400 km linii brzegowej roponośnego Morza Kaspijskiego republika ma ogromne znaczenie strategiczne dla Rosji.

Przez Dagestan przechodzą linie komunikacyjne z Azerbejdżanu oraz rurociąg tłoczący kaspijską ropę do Noworosyjska nad Morzem Czarnym przez terytorium Czeczenii.

W 1991 r. Dagestan proklamował niepodległość, ale w 1992 r. podpisał nowy układ o stowarzyszeniu z Federacją Rosyjską.

Więcej o badaniach Iwony Kaliszewskiej i Karoliny Dulęby na stronie:www.kaukaz.net

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Łucyk

29 lipca 2005

we