Polskie gleby, w porównaniu z glebami Afryki lub Australii, są młode. Okres ich tworzenia rozpoczął się dopiero 14-10 tysięcy lat temu, w momencie ustąpienia lodowca - mówi dr hab. Teresa Kozanecka z Katedry Nauk o Środowisku Glebowym warszawskiej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. http://www.sggw.waw.pl \"Gleba to nieodłączny element naszego środowiska. Jest miejscem życia roślin i ludzi. Jeśli chcemy mieć zdrową żywność, podziwiać piękne krajobrazy i mieć gdzie wypoczywać, nie możemy zapominać o glebie i jej znaczeniu\" - podkreśla.

ZAKWASZONE, ZANIECZYSZCZONE, ZUBOŻONE...

Rozwój cywilizacji, transportu, rozrastanie się miast, intensyfikacja rolnictwa nie są dla gleby obojętne. \"Pod wpływem różnych czynników następuje obniżanie się jej jakości, jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych, a to prowadzi do jej degradacji\" - zaznacza specjalistka.

Znaczącym elementem degradacji gleb jest ich zakwaszenie. \"Prawie 60 proc. naszych gruntów ornych ma odczyn kwaśny lub silnie kwaśnym. Spowodowane jest to m.in. nadmiernym stosowaniem nawozów azotowych i emisją związków siarki i azotu, ale także działaniem czynników naturalnych\" - wyjaśnia specjalistka.

Odbija się to niekorzystnie na właściwościach gleby, ponieważ zostaje naruszona równowaga jonowa w glebie. Zmienia się skład chemiczny roślin i spada jakość plonów, a to odbija się na zdrowiu naszym i zwierząt.

\"Inną formą degradacji jest widoczny ubytek substancji organicznych w glebach. Konsekwencją takiego stanu rzeczy może być zmniejszenie się udziału w strukturze upraw zasiewów roślin motylkowych (wieloletnich), a wzrost udziału upraw zbóż i monokultury\" - zauważa.

Degradacja gleb powodowana jest także zanieczyszczaniem ich przez przemysł metalami ciężkimi i substancjami ropopochodnymi. Jednak, jak zauważa badaczka, problem ten dotyczy jedynie gleb miejskich, leżących w zasięgu emisji przemysłowej oraz wzdłuż tras komunikacyjnych o intensywnym nasileniu ruchu. Dotyczy to około trzech procent polskich gleb.

Badaczka wspomina także o mechanicznym przekształceniu gleb przez przemysł górniczy i wydobywczy. \"Wydobywanie surowców naturalnych prowadzi nie tylko do zanieczyszczenia gleb na danym obszarze, ale także powoduje drastyczne obniżenie poziomu wód gruntowych, co doprowadza do obumierania roślinności\" - wyjaśnia.

BEZ GLEBY NIE MA ŻYCIA

Gleba to nowoczesna fabryka, w której równocześnie zachodzi wiele procesów technologicznych. \"Na obszarze jednego hektara, do głębokości 20 cm, żyje w glebie około 16 ton organizmów. Decydują one o obiegu węgla, azotu i innych składników pokarmowych w glebie. Powodują także mineralizację i humifikację obumarłej substancji organicznej\" - dodaje.

Jak zauważa Kozanecka, glebę trzeba traktować jako miejsce pracy rolników i pamiętać, że uzyskane plony i ich jakość wpływają na zamożność ludzi.

Jest ona jednak nie tylko głównym źródłem składników pokarmowych, wody i powietrza dla roślin, nie tylko przyczynia się do powstawania tzw. biomasy roślinnej, stanowiącej pożywienie dla ludzi i zwierząt.

Gleba jest także bazą różnych surowców gospodarczych - piasków, glin, iłów. Ważną jej rolą jest także funkcja sanitarna. \"Dzięki zdolnościom sorbcyjnym oczyszcza ona np. wodę, z której korzystamy. Zawarte w niej mikroorganizmy sprawiają, że następuje utylizacja różnych środków chemicznych stosowanych w przemyśle, m.in. herbicydów i pestycydów\" - wyjaśnia.

LASY ZAPOBIEGAJĄ DEGRADACJI

W Polsce około 60 proc. stanowią użytki rolne. Lasy zajmują około 30 proc. powierzchni. Pozostałe tereny to osiedla mieszkalne, wody, tereny komunikacyjne lub nieużytki.

Kozanecka zauważa, że obserwuje się zmniejszanie powierzchni użytków rolnych, które są przeznaczane na cele nierolnicze. \"Występuje równocześnie pozytywne zjawisko, jakim jest zwiększanie lesistości kraju. Jeszcze korzystniej - dla nas i dla przyrody - byłoby, gdyby udało się zwiększyć lesistość Polski nawet do 35 proc.\" - uważa badaczka.

CZŁOWIEK WPŁYWA NA PROCES GLEBOTWÓRCZY

Proces glebotwórczy jest skomplikowany. \"Na rozkruszone skały luźne działają czynniki środowiska, zwane czynnikami glebotwórczymi - klimat, biosfera, hydrosfera, rzeźba terenu i czas. Obecnie duży wpływ na kształtowanie się gleby wywiera także człowiek\" - mówi Kozanecka.

\"W wyniku wzajemnych oddziaływań między tymi czynnikami zachodzi proces glebotwórczy, który prowadzi do powstawanie gleby o określonych poziomach genetycznych, charakterystycznych cechach morfologicznych, właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych\" - wyjaśnia.

W Polsce najwięcej jest gleb płowych i brunatnych, sporo jest też gleb bielicowych. Niewiele jest najcenniejszych gleb - czarnoziemów. Jak przypomina badaczka, czarnoziem jest glebą wytworzoną z lessu, przy współudziale roślinności trawiastej. Stanowi on jednak tylko 1 proc. polskich gruntów ornych.

Glebami średniodobrymi są w Polsce gleby brunatne, które powstają pod wpływem brunatnienia, ze skał zasobnych w składniki pokarmowe (gliny, iły, pyły), przy współudziale roślinności liściastej lasów mieszanych lub liściastych. \"Gleby te mają zrównoważony obieg składników pokarmowych. Ich wartość użytkowa jest różna. Mogą to być gleby dobre lub słabe, w zależności od stosunków wodno - powietrznych, a więc rodzaju i gatunku skały macierzystej\" - mówi badaczka.

Wymienia także gleby bielicowe, nadające się do zalesiania. \"Proces bielicowania zachodzi na glebach wytworzonych ze skał takich, jak piaski luźne i pod roślinnością lasów iglastych\" - opowiada. Gleby płowe natomiast charakteryzują się tym, że wyższe poziomy są uboższe w składniki pokarmowe niż poziomy dolne. Dlatego, jak wyjaśnia badaczka, gleby te nadają się doskonale pod sady.

Są także specyficzne gleby, które powstały w wyniku działalności człowieka. To tzw. gleby antropogeniczne. Jak wyjaśnia specjalistka, naturalne poziomy genetyczne zostały w tego typu glebie zniszczone. W zamian usypane zostały warstwy różnych odpadów - w postaci kamieni lub żwirów. Gleby te powstają najczęściej w wyniku działalności budowlanej lub górniczej - dodaje badaczka.

PAP - Nauka w Polsce, Bogusława Szumiec-Presch

28 lutego 2005

reo