Na świecie rośnie zainteresowanie dawnymi sportami, zwanymi także regionalnymi lub ludowymi. Takich dyscyplin sportowych i gier ruchowych jest przynajmniej 7000 – uważa prof. dr hab. Wojciech Lipoński, autor obszernej publikacji zatytułowanej \"Rochwist i palant\" (wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu http://www.awf.poznan.pl/html/pl/welcome/index.html. Stanowi ona studium etnologiczne dawnych polskich sportów i gier ruchowych, ukazanych na tle tradycji europejskiej.

RZUT KOŃSKĄ PODKOWĄ

Większość z nich, jak na przykład \"hurling\" w Irlandii, \"boules\" we Francji, \"boccia\" we Włoszech lub amerykański \"horse shoe pitching\" (rzut końską podkową), uprawiana jest tylko w jednym rejonie kulturowym i nieznana w innym.

Sporty tradycyjne w jednych krajach świadomie rozwijano i traktowano jako element tożsamości narodowej. W innych - uległy zaniedbaniu, a nawet całkowitemu zapomnieniu.

Wśród krajów, w których przeważyły snobistyczne tendencje, w których nie doceniano wartości własnej tradycji i przeceniano naśladowcze, zdaniem prof. Lipońskiego, znalazła się Polska.

PO POLSKU - KONNO DO SŁUPA

Autor przytacza liczne przykłady naszych rodzimych sportów, sięgających swą genezą Średniowiecza.

Tytułowy \"rochwist\" jest odmianą ludowych wyścigów konnych, uprawianych na początku XIX wieku w Laskowicach koło Wrocławia. Jego tradycje wywodzą się przypuszczalnie z dawnych pogańskich gier konnych Słowian Łużyckich. Istotą rochwista był wyścig konny do słupa ustawionego na wzgórzu, na górze lub na końcu wąwozu między górami. Przy pomocy konnego wyścigu, o czym pisali Wincenty Kadłubek w \"Kronice polskiej\" i Jan Długosz w \"Dziejach Polski\", rozsądzano spór o władzę.

MIĘDZYNARODOWA KARIERA REGIONALNYCH SPORTÓW

Wiele sportów, niegdyś tylko regionalnych, dokonuje swoistej międzynarodowej ekspansji. Piłka nożna wywodzi się z brytyjskiej tradycji kilku gier ludowych. Narciarstwo klasyczne narodziło się wśród chłopów Norwegii i Szwecji. A curling, wprowadzony do programu olimpijskiego podczas zimowych igrzysk w 1998 w Nagano, był pierwotnie zabawą szkockich górali. Mnóstwo sportów ma swój grecki rodowód, choćby zapasy klasyczne i rzut dyskiem. Anglicy dali światu rugby, a Japończycy – karate. W Szkocji narodził się golf.

Dziś ponad 30 dyscyplin sportowych znajduje się w programie letnich i zimowych igrzysk olimpijskich.

WSTYDLIWY ASPEKT POLSKIEJ KULTURY

Dlaczego – pyta w swojej publikacji prof. Lipoński – nawet w podzielonej zaborami Polsce doceniano tradycję ludową we wszystkich dziedzinach kultury, z jednym wstydliwym wyjątkiem - kulturą fizyczną? Jaką wartość stanowiłaby dziś np. polska muzyka bez ludowości \"Mazurków\" Chopina czy \"Harnasiów\" Szymanowskiego?

Jak przedstawiałby się dorobek naszego malarstwa bez \"Bocianów\" i \"Babiego lata\" Józefa Chełmońskiego czy \"Wiejskiego rybaka\" Leona Wyczółkowskiego? Czym byłaby – kontynuuje – polska literatura bez kujawskich motywów u Kasprowicza, bez \"Wesela\" Wyspiańskiego, nie wspominając już \"Chłopów\" Reymonta?

GINIE JĘZYK SPORTÓW STAROPOLSKICH

Poza odchodzącymi w niepamięć licznymi sportami tradycyjnymi ginie – co udowadnia w swojej pionierskiej pracy prof. Lipoński – tradycja związanego ze sportem dziedzictwa języka polskiego.

\"Nikt nie poczuwał się do zainicjowania szerszej akcji ratunkowej, założenia choćby pracowni lingwistycznej ocalającej zapomniany już dziś język sportów staropolskich\" - ubolewa autor. Mamy bardzo obszerny i skądinąd ciekawy \"Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów\". Natomiast – w opinii profesora – giną na naszych oczach niezapisane zabytki językowe związane ze sportem.

\"Szkoda\" – taka jest konkluzja autora – \"ponieważ język sportu jest językiem barwnym i dosadnym, językiem zawodników i ich trenerów, terminologii naukowej i dziennikarskiej, barwnego żargonu kibiców, jaki lepiej czy gorzej zna w tym kraju bez przesady kilka milionów ludzi interesujących się sportem.\"

Jeszcze w tym roku odbędzie się w Montrealu Światowy Festiwal Sportów Tradycyjnych. Istnieje już Europejska Federacja Sportów i Gier Tradycyjnych. KUCZ

PAP - Nauka w Polsce, 25 listopada 2004

reo