Tylko nieliczne zwierzęta potrafią wykorzystywać narzędzia – ich najczęstszymi użytkownikami są ssaki naczelne, ale także ptaki, a nawet skorupiaki mięczaki i owady. Już w jednej z bajek Ezopa spragniona wrona wrzuca kamyki do dzbana, by dosięgnąć wody. Wydry morskie rozłupują muszle małży kamieniami. Obserwowano słonie używające wczesnej odłamanych przez siebie gałązek, aby drapać się tam, gdzie trąba nie sięga lub dosięgnąć pokarmu. Ośmiornice osłaniają się skorupami kokosa, a drapieżne australijskie owady wykorzystują lepką żywicę, by łatwiej złapać zdobycz.

Należąca do najbardziej zagrożonych wyginięciem gatunków panda wielka (Ailuropoda melanoleuca) należy do rodziny niedźwiedziowatych (Ursidae), co potwierdziły badania genetyczne. Prowadzi jednak nietypowy dla niedźwiedzi tryb życia roślinożercy. A ponieważ jej układ pokarmowy wciąż jest typowy dla drapieżcy, wykorzystuje tylko 25 proc. spożywanych pędów bambusa i musi ich pochłaniać nawet 40 kilogramów dziennie. Charakterystyczny wygląd, nieruchawość i ciągłe objadanie się wyrobiły pandzie wielkiej opinię misia o bardzo małym rozumku, po którym nie ma się co spodziewać innowacji.

Dotychczas istniał tylko anegdotyczny opis trzymanych w ogrodach zoologicznych pand wielkich, które używały przednich łap do nacierania swoich ciał ziemią. Dopiero teraz udało się zarejestrować bardziej zaawansowane wykorzystanie narzędzi.

Dokonał tego zespół Bin Yanga z Instytutu Zoologii Shaanxi w Chinach. Jak potwierdziły trwające około 50 dni obserwacje osiemnastu trzymanych w zoo osobników, pandy wielkie używają odłamanych przez siebie gałązek lub kawałków bambusa do drapania się w trudno dostępne miejsca (https://doi.org/10.1016/j.cub.2025.09.003). Zaobserwowano aż 383 takie zachowania, zarówno u samców, jak i u samic.

Używanie narzędzi jest możliwe, ponieważ w odróżnieniu od pozostałych niedźwiedziowatych pandy wielkie posiadają tak zwany „fałszywy kciuk”, szósty palec przeciwstawny wobec pozostałych palców przednich łap. Umożliwia im to chwytanie i trzymanie różnego rodzaju przedmiotów.

Ponieważ w zoo, gdzie prowadzone były obserwacje, pandy wielkie żyją w naturalnym środowisku na świeżym powietrzu, Yang uważa, że dzikie pandy również mogą używać narzędzi w ten sposób. Dotychczas nie odnotowano jednak żadnych takich obserwacji w przypadku dzikich pand.

Pandy mają stosunkowo duże mózgi, a odłamywanie patyków po to, by wykorzystać je jako narzędzia, sugeruje - zdaniem badaczy – ich zdolność do krótkoterminowego planowania oraz bardziej niż wcześniej sądzono złożone funkcje poznawcze i zachowania. Potrzebne są jednak dalsze badania, aby dowiedzieć się więcej o tym zachowaniu.

Paweł Wernicki (PAP)

pmw/ bar/