Na trudności w komunikacji ze swoimi głuchymi klientami zwrócili uwagę pracownicy Krajowej Izby Radców Prawnych. Chociaż Polski Język Migowy (PJM) rozwija się od początków XIX wieku, to jednak przez dekady zasób leksykalny PJM obejmował przede wszystkim słownictwo codzienne, a nie terminologię specjalistyczną.

– Specyfika funkcjonowania języków migowych – ich wykorzystywanie przede wszystkim w komunikacji codziennej, niespecjalistycznej – przekłada się na istotne braki terminologiczne. Dotyczy to chociażby kluczowych obszarów słownictwa związanego z prawem i medycyną – powiedział PAP dr hab. Paweł Rutkowski, prof. UW, kierownik Pracowni Lingwistyki Migowej Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, w której realizowano projekt „Leksykografia dla społeczeństwa: słownik terminów prawniczych i medycznych w polskim języku migowym”.

Dr Rutkowski powiedział, że na świecie jest około 160 języków migowych i nie są one bezpośrednio powiązane z językami fonicznymi, czyli np. polski język migowy (PJM) nie jest wizualizacją polszczyzny – ma odrębną strukturę gramatyczną i własne słownictwo.

– Lingwiści zajmujący się językami migowymi nie mają wątpliwości, że są one w pełni ukształtowanymi systemami komunikacyjnymi, zdolnymi do wyrażenia dowolnych (w tym abstrakcyjnych) treści – zaznaczył naukowiec. Zauważył, że „z socjolingwistycznego punktu widzenia osoby migające powinny być postrzegane jako odrębna społeczność językowa”.

Podkreślił, że Głusi to „jedna z największych mniejszości językowych w Polsce – licząca kilkadziesiąt tysięcy osób”. Dla większości z nich polszczyzna jest językiem drugim, a zatem – tak jak w wypadku języków obcych – sprawiającym poważne trudności komunikacyjne.

- Warto zwrócić tu uwagę na wielką literę w zapisie słowa Głuchy – pisownia taka stosowana jest w literaturze przedmiotu jako sygnał, iż z socjolingwistycznego punktu widzenia osoby migające powinny być postrzegane jako odrębna społeczność językowa - wyjaśnił.

Słownik Terminów Medycznych i Prawnych Języka Migowego (STMPJM) zawiera terminy dotyczące zdrowia i medycyny, opracowane w polskim języku migowym i polskim języku fonicznym. Będzie przydatny przede wszystkim osobom niesłyszącym, ale także np. lekarzom obsługującym głuchych klientów, prawnikom oraz tłumaczom polskiego języka migowego.

Członkowie zespołu dokumentacyjnego wyszukiwali znaki z przygotowanej wcześniej listy kluczowych polskich terminów prawnych, prawniczych i medycznych. Spisy te zostały opracowane przez specjalistów z zakresu prawa i medycyny, będących partnerami społecznymi projektu. Lista polskich terminów prawniczych zawierała ponad 550 leksemów, zaś lista prezentująca słownictwo medyczne – ok. 800 polskich terminów.

Rutkowski zaznaczył, że realizacja projektu jest dobrym przykładem owocnej współpracy między naukowcami z UW a podmiotami działającymi w sferze pozaakademickiej, czyli Krajową Izbą Radców Prawnych i Instytutem Spraw Głuchych, czyli podejmowania badań rozwiązujących istotne problemy społeczne, co było celem finansowanego ze środków resortu nauki programu Nauka dla Społeczeństwa, w ramach którego realizowano prace.

Zespół dokumentacyjny szczegółowo sprawdzał i oglądał różnorodne materiały źródłowe, jak Korpus PJM, internetowe słowniki języka migowego, opracowania drukowane (słowniki, rozmówki, podręczniki), dostępne w internecie nagrania i tłumaczenia na PJM. Oglądowi podlegało łącznie 288 h pojedynczych nagrań, 550 h nagrań z korpusu, 994 hasła ze słowników internetowych i 1626 stron publikacji papierowych.

Jak zaznaczył dr Rutkowski, na świecie powstaje coraz więcej słowników ze znakami migowymi. Jego zdaniem pod względem technicznym „znacznym ułatwieniem w tworzeniu słowników języków migowych stały się w ostatnim czasie zaawansowane technologie nagrywania i przetwarzania materiałów wideo”.

Podkreślił jednak, że często te powstające słowniki nie odpowiadają akademickim standardom leksykograficznym. – W opublikowanych przez nasz zespół słownikach terminologii prawnej i medycznej leksyka została dobrana na podstawie rygorystycznych zasad dokumentacyjnych i eksperymentalnych, w tym w szczególności została oparta na zasobach stworzonego przez nasz zespół w poprzedniej dekadzie Korpusu Polskiego Języka Migowego, obszernego zbioru wizualno-przestrzennych wypowiedzi polskich Głuchych, jednego z dwóch największych korpusów tego typu na świecie (obok analogicznego zasobu wytworzonego w Hamburgu) – zaznaczył.

Do każdego hasła migowego dołączona jest transkrypcja w hamburskim systemie notacji języków migowych (ang. skrót HamNoSys). HamNoSys został stworzony w roku 1985 przez zespół badaczy z Uniwersytetu Hamburskiego (pod kierownictwem Thomasa Hankego) i może być wykorzystany do zapisu znaków dowolnego języka migowego oraz dowolnych gestów, dlatego jest systemem uniwersalnym. Przewidziane zostały w nim wszystkie możliwe układy dłoni, lokalizacje i rodzaje ruchu. Poszczególnym parametrom znaków odpowiadają w zapisie specjalne symbole i cyfry.

Jak podkreślili realizatorzy projektu, ważnym zadaniem zespołu dokumentacyjnego było odnotowanie znaków faktycznie używanych przez osoby posługujące się PJM. Z tego względu wskazywano, ile razy dany znak pojawił się w różnorodnych źródłach.

– Za wartość graniczną uznano pięć wystąpień w różnych materiałach źródłowych lub pięć wystąpień w Korpusie PJM, który stanowi bogaty i zrównoważony zbiór wypowiedzi głuchych z różnych regionów Polski – czytamy na stronach projektu. Znak, który wystąpił w materiałach źródłowych pięć i więcej razy, uznawano za reprezentowany w wystarczającym stopniu.

Słownik Terminów Medycznych i Prawnych Języka Migowego (STMPJM) dostępny jest pod adresem: https://www.prawopjm.uw.edu.pl/, https://www.medycynapjm.uw.edu.pl/

Anna Mikołajczyk-Kłębek, serwis naukawpolsce.pl (PAP)

wl/ bar/ mhr/