Pozostałość po tej supernowej nosi oznaczenie SNR 0509-67.5. Zbadano ją Bardzo Dużym Teleskopem (VLT) w Obserwatorium Paranal należącym do ESO.

Supernowa to gwałtowna (wybuchowa) śmierć masywnej gwiazdy lub podobnie spektakularny koniec życia białego karła w układzie podwójnym gwiazd. Ten drugi rodzaj supernowych astronomowie nazywają „supernowymi typu Ia” i ma on kluczowe znaczenie dla badań Wszechświata. To dzięki nim udało się zbadać, w jaki dokładnie sposób Wszechświat ekspanduje. Za odkrycie przyspieszania ekspansji Wszechświata przyznano w 2011 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Supernowe typu Ia posłużyły tu jako wyznaczniki odległości do galaktyk.

Poza tym supernowym zawdzięczamy większość żelaza na Ziemi, w tym tego, które pełni ważną rolę w naszej krwi.

Modele supernowych typu Ia wskazują, że w układzie dwóch gwiazd znajduje się biały karzeł, czyli jądro pozostałe po gwieździe takiej, jak na przykład Słońce, po wyczerpaniu przez nią paliwa do reakcji termojądrowych. Jeżeli taki biały karzeł krąży odpowiednio blisko swojej gwiazdowej towarzyszki, kradnie od niej materię. Gdy nazbiera jej odpowiednio dużo, przekraczając pewną masę krytyczną, następuje wybuch supernowej (pojedynczy). Taki obraz przedstawia podstawowa teoria.

Jednak w najnowszych badaniach sugeruje się, iż niektóre z supernowych Ia lepiej tłumaczy model z podwójną eksplozją. Przewiduje on, iż biały karzeł tworzy wokół siebie warstwę ze skradzionego z drugiej gwiazdy helu, która może stać się niestabilna i wytworzyć eksplozję jeszcze zanim biały karzeł osiągnie masę krytyczną. Ta pierwsza eksplozja tworzy falę uderzeniową, która przemieszcza się wokół białego karła i do wewnątrz. Powoduje to detonację w jądrze gwiazdy, ostatecznie wzbudzając wybuch supernowej.

W sposób teoretyczny przewidziano, że taki proces powinien pozostawić ślad w formie charakterystycznego wzoru widocznego w tzw. pozostałości po supernowej, czyli mgławicy powstałej po wybuchu supernowej. Jeśli nastąpiła podwójna eksplozja, to w mgławicy powinna być widoczna podwójna otoczka wapnia.

Właśnie ten element w wersji podwójnej udało się wykryć w pozostałości po supernowej SNR 0509-67.5. Obserwacje przeprowadzono instrumentem Multi Unit Spectroscopic Explorer (MUSE) na teleskopie VLT. Jest to potwierdzenie, że przewidywana teoretyczne sytuacja faktycznie wystąpiła w kosmosie.

Wyniki badań opublikowano w „Nature Astronomy”. Badania przeprowadził międzynarodowy zespół, pierwszym autorem publikacji jest Priyam Das z University of New South Wales w Australian Defence Force Academy w Australii oraz Heidelberger Institut für Theoretische Studien w Niemczech.

Europejskie Obserwatorium Południowe ma wielkie obserwatoria w Chile. Zrzesza kilkanaście krajów europejskich, w tym Polskę. (PAP)

cza/ agt/