Wiele ludzkich zachowań jest bardziej złożonych, niż te obserwowane u zwierząt - zwracają uwagę naukowcy z University of Oxford. Mowa o tworzeniu skomplikowanych sekwencji używanych np. w języku mówionym czy wytwarzaniu narzędzi.

Sekwencje te, jak wyjaśniają badacze, wymagają zdolności do organizowania działań w hierarchiczne segmenty oraz rozumienia relacji również między elementami oddzielonymi od siebie. Nawet stosunkowo proste czynności, takie jak przygotowanie filiżanki herbaty lub kawy, wymagają wykonania serii pojedynczych działań we właściwej kolejności (np. zagotowania wody przed jej wlaniem do filiżanki). Ludzie rozkładają takie zadania na małe etapy (np. zagotowanie wody, przygotowanie mleka czy torebki z herbatą), składające się jeszcze z pojedynczych czynności, takich jak chwycenie, pociągnięcie, przekręcenie, wlanie.

Ponadto człowiek może oddzielać powiązane działania innymi etapami - np. może być konieczne na chwilę przerwanie pracy, aby posprzątać rozlane mleko.

Nie było dotąd wiadomo, czy zdolność do tak elastycznego organizowania zachowań jest unikalna dla ludzi, czy też występuje również u innych naczelnych – podkreślają naukowcy.

Na łamach pisma „PeerJ” opisują oni eksperyment, który udziela odpowiedzi na to pytanie. Wraz ze współpracownikami z Japonii, Niemiec i Szwajcarii zbadali oni działania dzikich szympansów – najbliższych krewnych człowieka – podczas korzystania z narzędzi i sprawdzili, czy działania te wydają się być zorganizowane w sekwencje o podobnych właściwościach, jak ludzkie.

Wykorzystali dane pochodzące z tworzonej przez wiele lat bazy nagrań wideo przedstawiających dzikie szympansy z lasu Bossou w Gwinei. Na niektórych nagraniach szympansy np. rozłupywały orzechy o twardych skorupach, używając kamieni jako młotków i kowadeł. To jedno z najbardziej złożonych, udokumentowanych zachowań związanych z naturalnym użyciem narzędzi wśród zwierząt żyjących na wolności.

Naukowcy zarejestrowali przy tym całe sekwencje działań wykonywanych przez szympansy – np. chwycenie orzecha, przekazanie go z ręki do ręki, umieszczenie na kowadle itp.

Dla ponad 300 orzechów zanotowano ponad 8 tys. działań.

Wykorzystując nowoczesne modele statystyczne, badacze odkryli, że w sekwencyjnych działaniach szympansów pojawiają się zależności podobne do tych obserwowanych w ludzkich zachowaniach. Połowa dorosłych szympansów wykazywała zdolność do łączenia działań, które znajdowały się znacznie dalej w sekwencji, niż można by oczekiwać w sytuacji, w której działania byłyby po prostu łączone jedno po drugim. To dostarcza dalszych dowodów na to, że zwierzęta te planują sekwencje działań, a następnie dynamicznie dostosowują ich wykonanie w trakcie realizacji zadania.

Dodatkowo wyniki sugerują, że większość szympansów organizuje działania w sposób podobny do ludzi, tworząc powtarzalne segmenty.

Jednakże ten wynik nie dotyczył każdego szympansa - co może wskazywać, że strategie organizacji zachowań nie są równie uniwersalne, jak u ludzi.

Kolejnym celem badań będzie zrozumienie, w jaki sposób opisane relacje wyłaniają się podczas organizacji działań. Naukowcy chcą też wyjaśnić zasady, którymi kierują się szympansy podczas tworzenia swoich, związanych z używaniem narzędzi zachowań. Będą również badać, jak te struktury kształtują się w trakcie rozwoju i w ciągu życia małp. Badania mogą obejmować obserwacje takich zachowań, jak przerwanie sekwencji przez szympansy w celu ponownego dostosowania narzędzi przed kontynuacją zadania, lub np. przynoszenie kilku orzechów do kamiennych narzędzi, które następnie są rozbijane w jednej długiej sekwencji.

Byłby to kolejny dowód na elastyczność w działaniu podobną do ludzkiej.

"Zdolność do elastycznego organizowania poszczególnych działań w sekwencje wykorzystania narzędzi prawdopodobnie odegrała kluczową rolę w sukcesie ludzkiego gatunku. Nasze wyniki sugerują, że podstawowe aspekty ludzkich zachowań sekwencyjnych mogły wyewoluować jeszcze przed ostatnim wspólnym przodkiem ludzi i szympansów. Następnie zostały rozwinięte w trakcie dalszej ewolucji homininów" – mówi dr Elliot Howard-Spink, główny autor badania.

"Coraz częściej uznaje się, że ochrona kulturowych zachowań dzikich zwierząt – takich jak używanie narzędzi kamiennych przez szympansy w Afryce Zachodniej – powinna być uwzględniana w działaniach na rzecz ochrony przyrody. Dzikie szympansy i ich kultury są krytycznie zagrożone, a nasze badania podkreślają, jak wiele możemy się jeszcze dowiedzieć od naszego najbliższego krewnego na temat historii naszej własnej ewolucji" – dododaje współautorka publikacji, prof. Dora Biro.

Ponieważ wiele małp człekokształtnych wykazuje zręczne i techniczne zachowania związane np. z poszukiwaniem pożywienia - jest prawdopodobne, że zdolność do tworzenia złożonych sekwencji jest wspólna dla różnych gatunków małp. (PAP)

Marek Matacz

mat/ zan/