Projekt noweli niektórych ustaw w celu wyeliminowania nieprawidłowości w systemie wizowym Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, trafił do Rządowego Centrum Legislacji (RCL) 26 września. Obecnie jest na etapie konsultacji publicznych.

Projekt przewiduje zmiany w kwestii wydawania wiz – także studentom zagranicznym. Ta kwestia poruszyła środowisko akademickie. Kilka organizacji związanych ze szkolnictwem wyższym przesłało swoje opinie na temat proponowanych przepisów i zostały one opublikowane w RCL. We wtorek pojawiło się tam stanowisko Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego (RGNiSW), kilka dni wcześniej - stanowisko Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP).

W swoim dokumencie RGNiSW podkreśla, że projekt jest niedopracowany. „Być może cel zostanie częściowo osiągnięty, niemniej odbędzie się to nieproporcjonalnie dużym kosztem rozwoju szkolnictwa wyższego oraz umiędzynarodowienia polskich uczelni i instytutów badawczych. Co więcej, projekt w wielu aspektach uruchamia niepotrzebną machinę biurokratyczną, nie uszczelniając jednocześnie granic” – napisano w dokumencie.

RGNiSW negatywnie zaopiniowała propozycję przypisania Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej roli „organu właściwego w sprawach o uznanie świadectwa w zakresie dotyczącym wykształcenia średniego oraz uprawnienia do ubiegania się o przyjęcie na studia wyższe”. „Odpowiedzialne za ten proces są kuratoria oświaty, które mają odpowiednie kompetencje i zasoby do uznawania świadectw” – napisano w stanowisku.

Zastrzeżenia Rady wzbudziła również propozycja, by NAWA przejęła proces nostryfikacji dyplomów. Zdaniem tego gremium „zadanie to leży w kompetencjach uczelnianych komisji”. „Skala zadań związanych z uznawaniem świadectw (…) oraz nostryfikacją dyplomów jest tak duża, że zmieniłaby znacząco funkcjonowanie NAWA” – uważa RGNiSW.

Kolejne wątpliwe, zdaniem Rady, przepisy to te, które likwidują zwolnienie studentów z zagranicy z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. „Wielu dobrych i utalentowanych studentów cudzoziemskich nie będzie w stanie utrzymać się” – podnosi Rada. I sugeruje, by studenci mieli pozwolenie na pracę w ograniczonym wymiarze, np. 10-15 godzin na tydzień.

Ustawodawca zapisał w projekcie objęcie uczelni niepublicznych, które zamierzają kształcić cudzoziemców, „obowiązkiem zatwierdzania”. Według RGNiSW to propozycja „nieuzasadniona i mająca charakter dyskryminacyjny”. „Zasadą powinno być nakładanie większych restrykcji wobec tych uczelni, które nie przestrzegają zasad i przepisów. Nie powinno się ‘karać’ wymogiem zatwierdzania w sposób arbitralny wszystkich uczelni należących do kategorii uczelni niepublicznych” – argumentują autorzy stanowiska.

Radzie nie podoba się również pomysł, by rektor uczelni miał obowiązek niezwłocznego pisemnego zawiadamiania organu, który wydał wizę studencką, o skreśleniu cudzoziemca z listy studentów. „Rektor powinien informować jeden organ – wojewodę według obowiązujących przepisów. (…) Działania w sprawie legalności pobytu cudzoziemców wychodzą poza obszar kompetencji uczelni” – uważają członkowie Rady.

RGNiSW oceniła też proponowane przepisy regulujące sprawdzanie znajomości językowych i przeprowadzanie egzaminu: „Rozwiązanie w postaci rekomendacji listy certyfikatów zdefiniowanej przez MNiSW może być wsparciem dla uczelni. Jednak zasady rekrutacji powinny pozostać w gestii uczelni, szanując ich autonomię”.

Ogromne wątpliwości Rady budzi proces wprowadzania ustawy w życie – od 1 lipca 2025. „Jeśli zmiana w procesie rekrutacji miałaby nastąpić, jak ustawa przewiduje, od roku akademickiego 2026/2027, nowe zasady rekrutacji powinny być wprowadzone przez uczelnie do 30 czerwca roku poprzedzającego nabór. Oznacza to, że żadna uczelnia nie będzie miała możliwości dopasowania swoich zasad przyjęcia w roku 2025” – czytamy w stanowisku.

Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP), która też zgłosiła swoje stanowisko w ramach konsultacji publicznych, również uważa, że niektóre z proponowanych zmian w ustawie „mogą mieć niezamierzone, negatywne konsekwencje dla przyjmowania studentów zagranicznych i zatrudniania naukowców z zagranicy”.

Opinie KRASP o projekcie ustawy w wielu punktach – dotyczących m.in. roli NAWA, egzaminów wstępnych albo zezwoleń na pracę dla studentów – są zbieżne z tymi przedstawionymi przez Radę Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Korekty, zdaniem KRASP, wymaga wprowadzenie rejestru osób przyjętych na studia. Projekt noweli przewiduje, że do wpisania na listę studentów będzie konieczna „decyzja Dyrektora NAWA, do której uzyskania wymagana może być fizyczna obecność tej osoby w Polsce”. A taka obecność będzie niemożliwa w świetle wymogu zweryfikowania osoby ubiegającej się o wydanie wizy w rejestrze osób przyjętych na studia. Stąd propozycja KRASP, by zamiast rejestru osób przyjętych na studia, które nie złożyły ślubowania, wprowadzić rejestr osób zakwalifikowanych do przyjęcia przez uczelnię.

Proponowany termin wejścia w życie ustawy (1 lipca 2025 r.) budzi także niepokój KRASP. Ustawodawca nie przewidział vacatio legis na dostosowanie już przyjętych uchwał i tych, które zapadną już zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy. „Może to prowadzić do sytuacji, w której cudzoziemcy zostaną formalnie przyjęci na studia, ale nie będą w stanie uzyskać wizy i rozpocząć nauki z powodu braku decyzji administracyjnej” – czytamy w stanowisku Konferencji.

Z kolei Konferencja Rektorów Zawodowych Szkół Polskich (KRZaSP) w swoim stanowisku na temat projektu noweli zaznaczyła, że jej „głęboki sprzeciw budzi obarczanie winą za nieprawidłowości w systemie wizowym publicznych i niepublicznych szkół wyższych”.

W uzasadnieniu projektu jako jedną z przyczyn nieprawidłowości w systemie wizowym zapisano „zjawisko nadużywania łatwej rekrutacji na studia i ścieżki uzyskania wizy krajowej w celu odbycia studiów przez cudzoziemców, których rzeczywistym celem wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogło być świadczenie pracy lub emigracja do innych państw obszaru Schengen". Autorzy projektu wskazali, że „niektóre uczelnie rekrutują studentów z państw podwyższonego ryzyka migracyjnego, mimo że ich poziom wiedzy i znajomości języka wykładowego nie pozwała na faktyczne podjęcie nauki na wybranym kierunku".

Jeśli – jak czytamy w stanowisku KRZaSP – osoby nie kwalifikujące się do podjęcia nauki na studiach wjechały na terytorium Rzeczypospolitej, „było to wynikiem nieprawidłowości po stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a nie szkół wyższych (…) To nie szkoły wyższe są odpowiedzialne za wydawanie wiz i decydowanie, czy cudzoziemiec ubiegający się o wizę stwarza ryzyko czy nie”.

„Wnioskujemy o ponowne przeanalizowanie zapisów ustawy, tak aby nie niweczyły one wieloletnich starań i inwestycji szkolnictwa wyższego na rzecz umiędzynarodowienia” – argumentuje KRZaSP.

Swoje stanowisko na temat projektu nowelizacji ustaw zgłosiła też Krajowa Reprezentacja Doktorantów (KRD). Ta organizacja podziela obawy o przeciążenie NAWA obowiązkami w związku z planowaną zmianą roli agencji. KRD podkreśla, że wdrożenie proponowanych zmian wymaga m.in. czasu, nakładów i przeszkolonej kadry, co powinno zostać uwzględnione przez ustawodawcę.

„Niewłaściwie funkcjonujące procedury mogą negatywnie wpływać na międzynarodowy wizerunek polskich instytucji naukowych, co może odstraszać potencjalnych doktorantów i studentów zagranicznych od wyboru Polski jako miejsca do rozwijania kariery naukowej” – uważają przedstawiciele doktorantów.

Projekt nowelizacji ustaw uszczelniających polski system wizowy jest wynikiem pracy zespołu, w którym obok przedstawicieli MSZ, uczestniczyli też przedstawiciele MSWiA, MNiSW, MRPiPS oraz MRiT. Zmiany mają dotyczyć m.in. ustaw o cudzoziemcach, o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce, a także systemu wydawania wiz w celu odbycia studiów. "Zasady wydawania wiz pozwalających na wykonywanie pracy i wiz studenckich zostaną mocno zmienione, a cały system - uszczelniony" - podkreślił na początku września szef Komitetu Stałego Rady Ministrów Maciej Berek.(PAP)

Nauka w Polsce

abu/ bar/ lm/