Kontrola specjalna NIK rozpoczęła się o godz. 10.00.

"Jesteśmy tu z grupą kontrolerów z delegatury w Białymstoku. To kontrola specjalna, na polecenie prezesa NIK, pierwsza tego typu w tej kadencji i chyba w tej dekadzie. Będzie miała charakter systemowy. Obejmie lata 2014-2025. Będziemy badali efektywność działania tej instytucji" – przekazał PAP Janusz Pawelczyk. "Sprawdzamy, czy instytucja, która dystrybuuje tak duże kwoty, działa efektywnie" – poinformował.

Współpracę z nowym zarządem NCBR ocenił jako bardzo dobrą. "Kontrola była poprzedzona wnioskami o udostępnienie dokumentacji i otrzymywaliśmy ją bez zbędnej zwłoki" – relacjonował. Wyraził również nadzieję, że kolejne dokumenty NIK będzie otrzymywała "bez zbędnej zwłoki".

W komunikacie na stronie NIK sprecyzowano, że zadaniem kontroli będzie kompleksowe zbadanie organizacji i funkcjonowania NCBR i powołanych spółek. NIK chce zweryfikować, czy działają one zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, w tym regulacjami dotyczącymi działalności badawczo-rozwojowej.

"Ważnym aspektem kontroli będzie ocena, czy środki finansowe przyznawane przez NCBR są wykorzystywane w sposób efektywny i celowy, a także czy finansowane projekty przynoszą oczekiwane rezultaty" – wskazano w komunikacie.

Kontrola ma też sprawdzić, czy procesy decyzyjne w NCBR są przejrzyste i oparte na obiektywnych kryteriach. Jej istotnym elementem będzie również identyfikacja np. konfliktów interesów, nieprawidłowego zarządzania środkami czy innych działań niezgodnych z przepisami.

O problemach NCBR zrobiło się głośno w październiku 2023 r. Wówczas NIK w raporcie stwierdziła liczne nieprawidłowości w procesie przygotowania i organizacji naboru wniosków o dofinansowanie w konkursie Szybka Ścieżka – Innowacje Cyfrowe, a także na etapie wyboru projektów. Według NIK NCBR nie przestrzegało regulaminu konkursu i własnych wewnętrznych regulacji. Według raportu nieprawidłowości wskazywały na występowanie mechanizmów korupcjogennych w NCBR. Ponieważ dotyczyło to wydatkowania środków UE, sprawą zajął się również Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF).

NIK złożyła jesienią 2023 r. zawiadomienie do prokuratury ws. nieprawidłowości w NCBR. Prokuratura Regionalna w Warszawie 18 marca 2024 r. wszczęła śledztwo w tej sprawie. W tym samym miesiącu Prokuratura Regionalna w Lublinie poinformowała, że Centralne Biuro Śledcze Policji zatrzymało byłego prezesa spółki NCBR Investment Fund Krzysztofa B. podejrzanego o udział w zorganizowanej grupie przestępczej mającej na celu wyłudzanie środków unijnych, wyłudzenie ok. 8 mln zł z funduszy UE i pranie brudnych pieniędzy.

Na początku sierpnia rzecznik Prokuratury Regionalnej w Warszawie Mateusz Martyniuk poinformował, że prokuratorzy przedstawili zarzuty trzem kolejnym podejrzanym w związku ze śledztwem w sprawie nieprawidłowości w NCBR – b. zastępczyni dyrektora NCBR w latach 2022-2023 Hannie S., oraz przedsiębiorcom – Dawidowi E. i Kamilowi C.

Wyjaśnił, że Hanna S. usłyszała "zarzuty udziału w zorganizowanej grupie przestępczej, a także przyjmowania korzyści majątkowych i osobistych w łącznej kwocie nie mniejszej niż 640 tys. zł”. Podał też, że przedsiębiorcy usłyszeli "zarzut udziału w zorganizowanej grupie przestępczej i zarzut dokonania oszustwa na szkodę NCBR – Dawid E. w kwocie 4 mln zł, a Kamil C. w kwocie 3 mln oraz zarzut tzw. prania brudnych pieniędzy – Dawid E. w kwocie 600 tys. zł, a Kamil C. w kwocie 750 tys.". Na wiosek prokuratora sąd zastosował tymczasowy areszt wobec Hanny S. i jednego z przedsiębiorców. Wobec trzeciego podejrzanego prokurator zastosował wolnościowe środki zapobiegawcze.

Działania wobec NCBR podjął również resort nauki. W lutym ministerstwo złożyło wniosek do Krajowej Administracji Skarbowej o kontrolę w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. Na początku marca przywrócono ustawowy nadzór ministra nauki nad NCBR, który wcześniej przez ponad rok sprawował minister rozwoju.

Ministerstwo nauki zobowiązało się również w Brukseli do kontroli 2400 programów, które dostały dofinansowanie w konkursach NCBR. Jak poinformował pod koniec kwietnia w Sejmie wiceminister nauki Marek Gzik, gdyby resort do tego się nie zobowiązał, Polsce groziłaby utrata nawet miliarda zł z funduszy unijnych.

W lipcu w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów pojawił się też projekt noweli ustawy o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz niektórych innych ustaw. Na początku października minister nauki Dariusz Wieczorek zapowiedział, że od 1 stycznia będzie nowa struktura NCBR. "Audyty, które tam zrobiliśmy, pokazują, że ta instytucja źle działała: nie ma transparentnych procedur, nie ma jasnych kryteriów, jest kwestia doboru ekspertów. Jest szereg rzeczy, które trzeba naprawić" – dodał.

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju to agencja wykonawcza powołana do realizacji zadań z zakresu polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa. W ciągu 15 lat wydatkowała na wsparcie prac badawczo-rozwojowych w polskich przedsiębiorstwach ok. 70 mld zł. (PAP)

Anita Karwowska

akar/ mark/ agt/ zan/ ktl/ joz/