Przewlekły ból to, według różnych źródeł, problem dotyczący około jednej czwartej populacji świata. Z tej liczby mniej więcej jedna trzecia dostaje opioidowe środki przeciwbólowe – takie jak kodeina, tramadol, oksykodon czy morfina.

Jak podkreślają eksperci, odpowiednio dobrany lek przeciwbólowy może dać pacjentowi krótkotrwałą ulgę, zwłaszcza gdy chodzi o ostry ból, ale na dłuższą metę nie jest rozwiązaniem problemu bólu przewlekłego – nie eliminuje jego przyczyn i może prowadzić do uzależnienia. Terapie fizykalne czy psychologiczne bywają skuteczniejsze, ale ich stosowanie jest trudniejsze niż podanie pigułki czy zastrzyku ze względu na ograniczony dostęp do specjalistycznych placówek.

Firmy takie jak Purdue Pharma (producent sławetnego Oxycontinu) twierdzą, że mniej niż 1 proc. recept na opioidy powoduje problemy u pacjentów. Nowe badanie przeglądowe, finansowane przez National Institute for Health and Care Rese (NIHR) pokazuje, że takie twierdzenia zaniżają ryzyko nadużywania opioidów i uzależnienia od nich. Ekstrapolując uzyskane wyniki, można oszacować, że tylko w USA 1,7 miliona osób z nienowotworowym przewlekłym bólem może być uzależnionych od opioidowych środków przeciwbólowych, zaś dużo więcej – wykazywać oznaki uzależnienia lub być zagrożonymi niewłaściwym użyciem opioidów.

Naukowcy z University of Bristol (Wielka Brytania) dokonali metaanalizy 148 badań obejmujących ponad 4,3 miliona dorosłych pacjentów z przewlekłym bólem, leczonych opioidowymi lekami przeciwbólowymi na receptę (https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/add.16616). Jak się okazało, niemal co dziesiąty taki pacjent jest uzależniony od opioidów lub ma zaburzenia związane z ich stosowaniem.

Badania analizowane w tym przeglądzie pochodziły głównie z Ameryki Północnej i krajów o wysokich dochodach i obejmowały grupy od 15 do 2 304 181 pacjentów. 106 ze 148 prac przeprowadzono w latach 2010–2021; najstarsza pochodzi z 1985 r. Autorzy analizy zaznaczają, że ze względu na dużą niejednorodność badań uzyskane wyniki należy interpretować ostrożnie.

148 badań podzielono na cztery ogólne kategorie, w zależności od tego, jak badania definiowały problematyczne używanie opioidów.

W pierwszej kategorii znalazły się uzależnienie i zaburzenia związane z używaniem opioidów: 43 badania, które zidentyfikowały problematyczne używanie opioidów za pomocą kodów diagnostycznych (formalne diagnozy z wykorzystaniem precyzyjnych definicji).

W drugiej kategorii ujęto oznaki i objawy uzależnienia i zaburzenia związanego z używaniem opioidów: 44 badania, które szukały zachowań wskazujących na uzależnienie i zaburzenia związane z używaniem opioidów, takie jak głód, tolerancja lub odstawienie, bez użycia konkretnych kodów diagnostycznych.

W trzeciej wzięto pod uwagę zachowanie aberracyjne: 76 badań, które wykazywały niewłaściwe lub niepokojące zachowania, takie jak powtarzające się zwiększanie dawek lub częste gubienie recept.

W czwartek kategorii znalazło się ryzyko uzależnienia i zaburzeń związanych z używaniem opioidów: osiem badań poszukiwało cech, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju uzależnienia od opioidów lub zaburzeń związanych z używaniem opioidów w przyszłości; jednak cechy te nie mieszczą się w poprzednich kategoriach zachowania aberracyjnego lub uzależnienia i zaburzenia związanego z używaniem opioidów.

Jak wykazała metaanaliza, prawie jedna na dziesięć leczonych opioidami osób doświadcza uzależnienia i zaburzeń związanych z ich używaniem, jedna na trzy osoby wykazuje objawy uzależnienia i zaburzeń związanych z używaniem opioidów, a jedna na pięć osób wykazuje zachowania aberracyjne.

Kyla Thomas, profesor medycyny zdrowia publicznego na University of Bristol i główna autorka badania, wyjaśniła: „Klinicyści i decydenci potrzebują dokładniejszej oceny rozpowszechnienia problematycznego stosowania opioidów u pacjentów cierpiących na ból, aby mogli ocenić prawdziwą skalę problemu, w razie potrzeby zmienić wytyczne dotyczące przepisywania leków oraz opracować i wdrożyć skuteczne interwencje w celu poradzenia sobie z problemem. Poznanie rozmiaru problemu jest niezbędnym krokiem w jego opanowaniu”.(PAP)

Paweł Wernicki

pmw/ bar/