Podstawą pracy każdego archeologa jest systematyczność, cierpliwość i dokładność. Dokumentacja sporządzona w czasie badań archeologicznych musi być rzetelnie prowadzona i zarchiwizowana, stanowiska odpowiednio opisane i skatalogowane. Aby ułatwić pracę naukowców oraz zbudować pełną bazę informacji o prowadzonych przez nich na terenie Polski badaniach, dokładnie 30 lat temu, w 1978 roku utworzono program pod nazwą <strong>Archeologiczne Zdjęcie Polski</strong> (AZP). Jak twierdzą specjaliści jest to rzecz unikalna w skali całego świata; nigdzie indziej nie prowadzi się tego typu badań z tak wielkim rozmachem.
Program w 1978 roku zainicjowało Ministerstwo Kultury przy wsparciu Ośrodka Dokumentacji Zabytków, który zajmował się jego koordynacją aż do 2002 r. Po nim pieczę nad AZP przejęły Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego oraz służby konserwatorskie, przy współpracy środowisk naukowo-badawczych, muzeów i stowarzyszeń.
Do tej pory w ramach programu przebadano 87 proc. powierzchni Polski, odkrywając i dokumentując 435 tys. stanowisk archeologicznych. Duży postęp w pracy archeologów nastąpił w 2004 roku, kiedy, dzięki dodatkowemu wsparciu finansowemu z Ministerstwa Kultury, zintensyfikowano badania Archeologicznego Zdjęcia Polski. Przyjęto również wówczas założenie zakończenia wstępnego rozpoznania zasobów dziedzictwa archeologicznego kraju w ciągu najbliższych 6 lat.
STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE - ŚWIADKOWIE DZIEJÓW
Stanowiska archeologiczne są to wszelkie ślady materialnej działalności człowieka w przeszłości. Określają zwarte i oddzielone od innych wycinki przestrzeni, w obrębie której występują źródła archeologiczne, czyli dawne obiekty, przedmioty i szczątki. W swoich pracach naukowcy mogą natknąć się na źródła nieruchome, takie jak pozostałości budowli, groby, starożytne drogi czy ślady działalności rolniczej ludzi oraz ruchome: narzędzia krzemienne i fragmenty naczyń. Bardzo cennymi źródłami są tzw. ekofakty, czyli zachowane ślady wpływu człowieka na środowisko oraz same szczątki ludzkie.
Stanowiska dzieli się na kilka typów, ze względu na ich położenie, złożoność, zasięg występowania i pełnione funkcje. I tak, wyróżniamy na przykład: stanowiska widoczne na powierzchni ziemi (ciekawe formy terenowe), znajdujące się pod nią (groby i cmentarze) i podwodne (zalane przed wiekami osady), stanowiska proste i złożone, jedno- lub wielowarstwowe, otwarte (o zatartych granicach) i zamknięte (mające ściśle określony zasięg), osadnicze, kultowe i cmentarne, rolnicze, komunikacyjne itp. Jednym z rodzajów stanowisk są też tzw. skarby, czyli znaleziska ruchome, zawierające monety, biżuterię i inne cenne surowce.
Jak podkreślają naukowcy, każde stanowisko to bezcenny ślad, którego przebadanie daje informacje o życiu naszych przodków oraz pozwala uzyskać pełniejszą rekonstrukcje przeszłości.
KATALAGOWANIE PRZESZŁOŚCI
Dla potrzeb AZP cały teren Polski został podzielony na prostokątne obszary o powierzchni 37,5 km2. Długość ich boków to najczęściej 5 i 7 km. Wszystkie oznaczone są odpowiednimi liczbami arabskimi.
Zadaniem archeologów jest obejście terenu całego prostokąta i dokładna obserwacja gruntu. Jeśli znajdą jakieś ślady materialnej bytności człowieka, oznaczają dane miejsce, nanoszą je na mapy oraz zgłaszają do archiwum. Informacje pozyskane w trakcie realizacji projektu trafiają do komputerowej bazy danych archeologicznych "e-Archeo", stanowiącej element Krajowej Ewidencji Zabytków.
Dane, charakteryzujące poszczególne prostokąty, zawierać muszą informacje o: Ě lokalizacji obszaru w systemie podziału administracyjnego (przynależność do województwa, powiatu, gmin i miejscowości); Ě położeniu fizycznogeograficznym (główne cechy zbadanego obszaru w oparciu o wzór); Ě źródłach archiwalnych (instytucje, których archiwa wykorzystano oraz literatura, na podstawie której ustalono listę stanowisk archiwalnych); Ě wynikach weryfikacji stanowisk archiwalnych (efekty weryfikacji oraz obecny stan ich zachowania); Ě historii badań archeologicznych w granicach obszaru (opis, zakres, ogólne wyniki); Ě przebiegu badań AZP (data rozpoczęcia i zakończenia badań oraz skład ekipy); Ě dostępności obszaru do badań AZP i warunkach wykrywalności stanowisk. Ě szczegółowych wynikach badań.
Dotychczas badania w ramach AZP przeprowadzono na 270 tys. km2, a więc blisko 90 proc. powierzchni kraju. Spośród 435 tys. odkrytych stanowisk archeologicznych, około 60 proc. to punkty i ślady osadnicze, czyli miejsca, w których natrafiono na bardzo niewielką koncentrację substancji zabytkowej. Resztę stanowią stanowiska o charakterze osadniczym, obronnym, produkcyjnym, kultowym oraz stanowiska, które są użytkowane do dzisiaj - na terenach historycznych miast.
Dokumentacja z badań AZP przechowywana jest w oddziałach Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków w formie tekstowych sprawozdań. Jej kopia znajduje się także w Dziale Archeologii Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków.
ZDJĘCIE O WIELKIM ZNACZENIU
Jak podkreślają realizatorzy programu, jego wyniki stały się podstawowym źródłem informacji służb ochrony zabytków o liczbie, wielkości, hipotetycznej funkcji i chronologii odkrytych stanowisk archeologicznych. Informacje te mogą być wykorzystywane na rozmaite sposoby - służą jako element w procesie badawczym, są podstawowym narzędziem służb ochrony zabytków w formułowaniu wytycznych dla władz gmin przy ustalaniu planów zagospodarowania przestrzennego i ustalaniu stref ochrony konserwatorskiej, a także stanowią podstawę do wnioskowania o podjęciu badań ratowniczych lub nadzoru konserwatorskiego w przypadku planowanej inwestycji.
Wiedza uzyskiwana dzięki zdjęciu wykorzystywana jest więc nie tylko przez naukowców. Uwzględnienie rezultatów badań AZP może być ważnym elementem w procesie planowania inwestycji przez różne podmioty gospodarcze. Inwestorzy muszą tak rozplanować np. trasy autostrad, aby przebiegały one jedynie w miejscach archeologicznie nieatrakcyjnych. Dokładna mapa, pokazująca zagęszczenie cennych stanowisk, jest w takich wypadkach bardzo przydatna.
Realizatorzy programu wyjaśniają, że pozostało jeszcze ponad 1000 niezbadanych stanowisk. Najwięcej z nich zlokalizowanych jest w województwach: małopolskim, podlaskim, pomorskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim. Po ich przebadaniu Archeologiczne Zdjęcie Polski będzie pełne. KAP/ALS
PAP - Nauka w Polsce
bsz
Fundacja PAP zezwala na bezpłatny przedruk artykułów z Serwisu Nauka w Polsce pod warunkiem mailowego poinformowania nas raz w miesiącu o fakcie korzystania z serwisu oraz podania źródła artykułu. W portalach i serwisach internetowych prosimy o zamieszczenie podlinkowanego adresu: Źródło: naukawpolsce.pl, a w czasopismach adnotacji: Źródło: Serwis Nauka w Polsce - naukawpolsce.pl. Powyższe zezwolenie nie dotyczy: informacji z kategorii "Świat" oraz wszelkich fotografii i materiałów wideo.
