Raport "Zatrzymać najlepszych – trendy w kształceniu w obszarze AI na poziomie doktoranckim" został przedstawiony we wtorek w Warszawie. IDEAS NCBR we współpracy z Ośrodkiem Przetwarzania Informacji – Państwowym Instytutem Badawczym przeanalizował dane o obronach rozpraw doktorskich z obszaru sztucznej inteligencji w Polsce.

Z raportu wynika, że w latach w latach 2020-2023 w Polsce obroniło doktoraty o sztucznej inteligencji w dyscyplinach związanych z informatyką 207 osób. W tym czasie liczba nadanych stopni doktorskich w Polsce wyniosła ponad 19 tys. Średnio rocznie ok. 4,7 tys. osób uzyskiwało stopień doktora, ale tylko ok. 50 z nich w dziedzinie AI w dyscyplinach okołoinformatycznych.

"Rozwój technologii sztucznej inteligencji zależy od dostępu do wielkich zbiorów danych, mocy obliczeniowych, ale przede wszystkim od talentów. Ile takich talentów najwyższej próby mamy w Polsce, do tej pory nie policzyliśmy" – wyjaśniła dr Grażyna Żebrowska, członkini zarządu IDEAS NCBR i redaktorka raportu.

Podkreśliła, że w po raz pierwszy oszacowano liczbę osób, które obroniły w Polsce doktoraty z obszaru AI.

"Podobnie jak inne kraje, mierzymy się z niedoborem doktorantów, ale również kadry, która jest w stanie uczyć nowe pokolenie. Mimo że nigdy dotąd nie mieliśmy tak dużego zapotrzebowania na wykwalifikowanych ekspertów w tej dziedzinie, nie kształcimy ich w Polsce na taką skalę, na jaką powinniśmy, jeżeli chcemy mieć swoje miejsce w światowym ekosystemie AI. Ważne jest, żeby zachęcić młodych ludzi do pozostania w nauce i zadbać o to, żeby mieli dobrych nauczycieli. Tu widzę istotną rolę IDEAS NCBR" - zaznaczyła dr Żebrowska.

Autorzy raportu stwierdzili, że w ciągu 3,5 roku 71 proc. prac doktorskich na temat sztucznej inteligencji powstało w ramach studiów doktoranckich, zaś pozostałe – w trybie eksternistycznym. W tym okresie spośród 222 podmiotów z sektora nauki i szkolnictwa wyższego tylko 33 doktoryzowały z dyscyplin związanych z informatyką, a 27 przyznawało ten stopień naukowy na podstawie prac o tematyce dotyczącej sztucznej inteligencji.

Najwięcej stopni doktora z obszaru sztucznej inteligencji nadały Politechnika Wrocławska (31), Politechnika Warszawska (27) i Akademia Górniczo-Hutnicza (25). Najważniejsze ośrodki kształcenia w zakresie sztucznej inteligencji to Warszawa, Wrocław, Kraków, Poznań i Gliwice.

Dane z raportu wskazują, że w obszarze nauki o sztucznej inteligencji wyraźnie pojawiają się różnice pokoleniowe. Na polskich uczelniach i w instytucjach naukowych panuje niedostatek doświadczonych badaczy AI, którzy mogliby być mentorami studentów i doktorantów. W 66 instytucjach pracowało łącznie 269 promotorów i recenzentów rozpraw doktorskich z tematyki sztucznej inteligencji, wpisanych do bazy POL-on. Najwięcej (29 osób) było zatrudnionych w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, co dziesiąty z promotorów i recenzentów pracował na Politechnice Warszawskiej, 17 zatrudniała Politechnika Wrocławska.

Tytuł profesorski miało 47 proc. promotorów i recenzentów prac na temat sztucznej inteligencji, ponad połowa to doktorzy habilitowani.

"W polskim środowisku akademickim, szczególnie w dziedzinie sztucznej inteligencji, widoczna jest luka pokoleniowa, wynikająca głównie z dynamicznego rozwoju technologii i odchodzenia do pracy w przemyśle IT doświadczonej kadry akademickiej zdolnej do przekazywania wiedzy na najwyższym poziomie" – wyjaśnił dr hab. Piotr Sankowski, prezes IDEAS NCBR.

Dodał, że młodzi naukowcy często wybierają karierę w sektorze prywatnym. "To tworzy wyzwanie w kształceniu kolejnych pokoleń ekspertów AI, którzy są kluczowi dla przyszłości polskiej nauki i gospodarki" - zauważył naukowiec.

Tylko 12 proc. rozpraw doktorskich poświęconych sztucznej inteligencji napisały kobiety. Największy ich udział wśród autorów prac na temat AI (18 proc.) odnotowano w dyscyplinach automatyki, elektroniki, elektrotechniki i technologii kosmicznych. Najmniej autorek (8 proc.) związanych było z informatyka techniczną i telekomunikacją.

Nierówności dotyczące płci (z ang. gender gap) są widoczne również wśród promotorów i recenzentów rozpraw poświęconych sztucznej inteligencji – tylko 10 proc. ich ogólnej liczby stanowiły kobiety.

"Dane przedstawione w raporcie potwierdzają występowanie problemu gender gap w nauce, szczególnie w tak dynamicznie rozwijającej się dziedzinie jak sztuczna inteligencja" – tłumaczyła dr Żebrowska.

Dodała: "Ta dysproporcja nie tylko podkreśla stereotypy i bariery, które utrudniają kobietom karierę naukową w technologii, ale także wskazuje na potencjalną utratę różnorodności perspektyw, co może wpływać na kierunek i jakość prowadzonych badań nad AI. Wyzwanie to wymaga zatem zwiększenia liczby kobiet w AI, a także wsparcia ich w roli liderek akademickich i mentorek dla przyszłych pokoleń".

Badanie, na podstawie którego powstał raport, przeprowadzono na podstawie danych z systemu POL-on dotyczących rozpraw doktorskich obronionych w Polsce między początkiem 2020 r. a połową 2023 r. "W przypadku informacji o rozprawach doktorskich nie ma innego źródła, które pozwoliłoby na dokładniejsze określenie liczby młodych ekspertów w dziedzinie AI" – powiedziała dr Gabriela Dzięgiel-Fivet, analityczka danych z OPI.

IDEAS NCBR to ośrodek badawczo-rozwojowy utworzony przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w 2021 r. Celem tej instytucji jest prowadzenie badań z zakresu sztucznej inteligencji.

Ośrodek Przetwarzania Informacji to państwowy instytut badawczy podlegający Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Jego zadaniem jest zapewnienie dostępu do kompleksowych informacji o nauce polskiej.(PAP)

Anna Bugajska

abu/ agt/