Braudel o świecie śródziemnomorskim w XVI w. - wznowienie monumentalnego dzieła
Źródło: PIW
Monumentalne dzieło na temat dziejów, geografii, gospodarki i środowiska strefy śródziemnomorskiej w XVI w. autorstwa Fernanda Braudela powstało w czasie pobytu autora w niewoli niemieckiej podczas II wojny światowej. Właśnie ukazało się jego wznowienie w serii "ceramowskiej" PIW.
"Morze śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II" to z całą pewnością nietypowa książka historyczna. Niezwykłe są po pierwsze okoliczności jej powstania. Braudel napisał ją podczas pięciu lat niewoli niemieckiej w czasie II wojny światowej "w gruncie rzeczy z pamięci" - jak wskazuje żona Braudela w przedmowie. Wówczas powstały kolejno aż cztery jej wersje. Książka ukazała się ostatecznie w 1949 r. Później była aktualizowana. Najnowsze polskie wydanie oparte jest o francuską edycję z 2018 r.
Niezwykła jest też forma książki. Co prawda można stwierdzić, że jest to publikacja historyczna, to daleko jej od typowych dzieł tego typu. Książka bowiem składa się z czterech zasadniczych części. Pierwsza, która zawarta jest w jednym tomie, jest de facto wstępem do tomu drugiego. Braudel elokwentnie, na kilkuset stronach rozwodzi się na temat krajobrazu i budowy geologicznej czy klimatu - jak sam pisze jest to "historia prawie nieruchoma, płynąca powoli, niemal poza czasem". W drugim tomie przybliża dzieje ruchów ludnościowych, konfliktów, wojen i politycznych strefy śródziemnomorskiej. Braudel określa ją mianem "historii wydarzeniowej" i tradycyjnej.
Pierwsze wydanie książki ukazało się języku polskim kilkanaście lat temu. Obecne wyraźnie się od niego różni: zawiera obszerną, nietłumaczoną wcześniej na język polski przedmowę żony autora Paule Braudel, która zarysowuje okoliczności pracy nad dziełem męża. Jak poinformował mnie wydawca, książkę poprawiono w obszarze map i rysunków, bibliografii oraz cytowanych w oryginalnym brzmieniu źródeł. Pojawił się też nowy materiał ilustracyjny.
Warto napisać, że dzieło to nie jest lekką lekturą i to nie tylko w sensie jego objętości, ale i treści. Napisane jest w dość specyficznym, poetyckim stylu. Nietypowy charakter książki oddaje wspomnienie żony Braudela w przedmowie: "Braudel po prostu oddawał się zaspokajaniu swej nienasyconej ciekawości; bawił się swoją monumentalną pamięcią, która w jednym i tym samym obrazie umieszczała obok siebie, bez udziału woli autora, tysiące faktów, tysiące szczegółów, niekiedy bardzo odległych od siebie w czasie i w przestrzeni." I dodaje, że książka ta jest w istocie obszerną dokumentacją dotyczącą całego Morza Śródziemnego, a losy Filipa II stanowią tylko jej niewielką część.
Należy podkreślić, że od opublikowana dzieła minęło już wiele dekad. Dlatego część ustaleń i wniosków Braudela może nie być zgodna z obecnym stanem wiedzy. Brak jest w nim przypisów aktualizacyjnych od wydawcy. Te jednak mogłyby zaginąć w istnym gąszczu odnośników do dokumentów i źródeł przygotowanych przez autora. Dlatego taką formę edycji dzieła należy uznać za słuszną, pamiętając o zastrzeżeniu dotyczącym postępów w nauce.
Książka ukazała się w dwóch tomach nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego w serii "rodowody cywilizacji", określanej też jako "seria ceramowska".
Szymon Zdziebłowski
