Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk przygotował pogłębioną analizę "Przestrzenne Zagospodarowanie Kraju – perspektywa długookresowa" (https://pan.pl/pliki/pzk.pdf).

"Problemy z adekwatnym do potrzeb ujęciem zasad i wyzwań związanych z planowaniem przestrzennym w Polsce występowały na różnych płaszczyznach od dłuższego czasu. Podkreślić należy jednak szczególnie zmianę z listopada 2020 r. Wtedy wraz z nowelizacją Ustawy o Zasadach Prowadzenia Polityki Rozwoju uchylono dotychczasowy dokument rangi krajowej, czyli Koncepcję Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. W konsekwencji Polska pozostała bez faktycznego wyznaczenia kierunków zagospodarowania przestrzennego na kolejne dekady" - czytamy w komunikacie prasowym PAN, wyjaśniającym przyczyny powstania analizy specjalistów z PAN.

Dodano, że obecny stan prawny zagospodarowania przestrzennego jest bardzo niekorzystny. "Może doprowadzić do stosowania krótkookresowych, przyczynkowych działań, wyznaczanych przez interesy doraźne i partyjne. Bez dokumentu krajowego polska przestrzeń nie jest chroniona przed (nie zawsze merytorycznie dopracowanymi) projektami inwestycyjnymi" - podkreślono.

Zwrócono uwagę, że analogiczne dokumenty posiada większość krajów Unii Europejskiej, w tym inne państwa z Europy Środkowo-Wschodniej.

"Zgodnie ze stanowiskiem PAN, Polska powinna wypełnić istniejącą lukę i przyjąć odpowiednie dokumenty na szczeblu krajowym. Jest to równie istotne, jak ciągle aktualna potrzeba znaczącej poprawy polityk przestrzennych na szczeblu lokalnym" - podkreślono.

W ocenie ekspertów, gospodarowanie przestrzenią w perspektywie 2050 r. musi sprostać wielu wyzwaniom. Autorzy dokumentu wskazują na szereg wyzwań: globalne, związane z geopolityką, integracją europejską, procesami zachodzącymi w Europie Wschodniej; klimatyczne, w tym związane z gospodarką o obiegu zamkniętym i gospodarką wodną; demograficzne, związane z liczbą i miejscem zamieszkania Polaków oraz osadnicze, prognozujące sposób rozmieszczenia ludzi w miastach i wsiach na terenie kraju; rewolucji cyfrowej i digitalizacji; polaryzacji przestrzennej, związane z istnieniem różnic w przestrzeni; ekonomiczne, kryzysy oraz prawne.

Eksperci nakreślili też wizję Polski w przyszłości, w której "zagospodarowanie przestrzenne kraju sprzyja gospodarowaniu w sposób zrównoważony z wymogami środowiska przyrodniczego i łagodzi ekstremalne skutki zmian klimatycznych. (…) Wykorzystujemy centralne położenie w Europie dla rozwoju innowacyjnej gospodarki. (…) System rozwoju gospodarczego, społecznego i przyrodniczego bazuje na 16 silnych metropolitalnych obszarach funkcjonalnych zapewniających wysoką rezylientność (odporność) na zagrożenia klimatyczne, makroekonomiczne i militarne, samowystarczalnych energetycznie".

Komitet sformułował cele formalne (związane z porządkiem prawnym i działaniem instytucji), jak realne dotyczące zagospodarowania przestrzennego. Do celów formalnych należy: przywrócenie roli planowania przestrzennego na poziomie krajowym, zapewnienie wysokiej sprawności służb planowania publicznego, rozwój i integrowanie badań akademickich, rozwój monitoringu przestrzennego i ewaluacja działań wdrożeniowych oraz wzmocnienie instytucji społecznych dla poprawy kultury przestrzeni i poszanowania wartości użytkowania przestrzeni.

Z kolei cele realne (które bezpośrednio kształtują organizację przestrzenną kraju) mają za zadanie - jak podano - zapewnić warunki do życia oraz budować odporność na zagrożenia, stanowić podstawę dla rozwoju kraju w oparciu o różne typy obszarów funkcjonalnych oraz przeciwdziałać marginalizacji, a także gwarantować sprawną współpracę z otoczeniem zewnętrznym, w tym i współpracę transgraniczną. Wśród nich są m.in.: zapewnienie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego (w tym m.in. ochrona rolniczych przestrzeni otwartych, adaptacja miast do zmian klimatu), kształtowanie przestrzeń kraju tak, aby była odporna na zagrożenia (m.in. zmiany klimatu, pandemie, obrona narodowa, migracje zewnętrzne), wzmacnianie policentrycznego systemu osadniczego (czyli takiego, który ma wiele ośrodków centralnych) – konkurencyjnego i otwartego na Europę, transformacja i bezpieczeństwo energetyczne, kształtowanie systemu powiązań transportowych – regionalnych, krajowych, międzynarodowych czy zrównoważone wykorzystywanie przestrzeni morskiej Bałtyku.

Przygotowany przez 19 przedstawicieli KPZK PAN dokument "Przestrzenne Zagospodarowanie Kraju – perspektywa długookresowa" zaaprobowało prezydium PAN 20 września 2022 r. Na jego podstawie przyjęto "Stanowisko Prezydium PAN w sprawie polityki przestrzennej państwa i planowania przestrzennego na poziomie kraju". Biuro prasowe PAN podało, że dokument przedstawiono m.in. premierowi RP "z nadzieją na skorzystanie przez rządzących z eksperckiego podejścia w strategicznym myśleniu o przestrzeni Polski."

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ mir/