„To unikalne przedsięwzięcie – pierwszy i jedyny taki projekt w Polsce” – powiedziała PAP jego koordynatorka dr hab. Mariola Jabłońska z Wydziału Nauk Przyrodniczych.

„Balonowe” laboratorium, wraz z tymi stacjonarnymi, tworzy innowacyjne Uniwersyteckie Laboratoria Kontroli Atmosfery (ULKA), które działają od grudnia 2016 r. „Jako że nikt przed nami w Polsce takiego mobilnego, napowietrznego laboratorium nie prowadził, musieliśmy sami uczyć się, jak odpowiednio dobrać aparaturę, jak się z nią obchodzić, jak badać. Przez te dwa lata nabraliśmy doświadczenia i teraz jesteśmy już bardzo dobrze wyposażonym laboratorium badawczym do badań zanieczyszczeń powietrza” – mówiła Jabłońska.

Początkowo mobilne laboratorium składało się ze stacji meteorologicznej, służącej do badania temperatury, ciśnienia, wilgotności. Ma ona również wariometr z wbudowanym GPS-em, który wskazuje prędkość przesuwania się balonu, szybkość wznoszenia i opadania, jego trasę. Jabłońska wyjaśniła, że te dane pozwalają później na interpretację wyników np. na znalezienie źródeł zanieczyszczeń w konkretnym miejscu czy analizę rozprzestrzeniania się zarejestrowanych przez aparaturę zanieczyszczeń.

Laboratorium jest też wyposażone w dwa analizatory cząstek – do mikro- i nanocząstek. „Do tego mamy aspiratory, które umożliwiają nam pobieranie ich próbek do badań w laboratoriach stacjonarnych. Pobieramy je na siateczki i filtry, żeby potem można je było bezpośrednio wstawiać pod mikroskopy elektronowe i obserwować, co się na nich znajduje – jakie są wielkości tych cząstek, ile ich jest, jak one się rozkładają” – tłumaczyła badaczka.

Ponadto w tym roku naukowcy dokupili aparaturę do badań zanieczyszczeń gazowych. „Wykonujemy pomiary ozonu, tlenku azotu, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, benzenu, amoniaku. To jest unikalne urządzenie w skali kraju. Z reguły spektrometry muszą mieć stabilne warunki temperatury, ciśnienia czy wilgotności, a nasz działa przy zmieniających się warunkach” – mówiła Jabłońska.

Badacze zakupili również aspirator do badań mikrobiologicznych, czyli do pobierania próbek bakterii z powietrza. „Teraz prowadzimy badania nad zanieczyszczeniami powietrza organicznymi, nieorganicznymi, gazowymi i biologicznymi – jest to naprawdę jedyne takie laboratorium w Polsce” – podkreśliła Jabłońska.

Dodała, że aparatura do mobilnego, napowietrznego laboratorium jest bardzo specjalistyczna – m.in. musi być dostosowana do zmiennych warunków meteorologicznych, być zasilana na akumulatory oraz mieć bardzo wysoki poziom detekcji, by rejestrować stężenia o niskich wartościach (im wyżej, tym zanieczyszczenia są bardziej rozrzedzone).

Obecnie aparatura, wraz z zasilaniem, waży niemal 100 kg. Badawcze loty balonem obsługuje profesjonalny pilot; oprócz niego każdorazowo leci 2-3 badaczy – to naukowcy oraz odpowiednio przeszkoleni studenci i doktoranci. Balon wznosi się głównie do wysokości 4 tys. m. nad ziemią i lata średnio 20-25 razy w roku, zazwyczaj nad dużymi miastami woj. śląskiego.

Nad analizą zebranych dotąd wyników naukowcy pracują. Jak podała badaczka, wstępne wyniki zaprezentowane były przed rokiem na międzynarodowej konferencji DUST 2018 w Bari we Włoszech i cieszyły się sporym zainteresowaniem uczestników. Szczegółowe analizy zapowiedziała na najbliższe miesiące. Będą one zawierać informacje dotyczące m.in. rodzajów zanieczyszczeń, jakie znajdują się w powietrzu nad miastami woj. śląskiego, ich kształtowania się w przekroju pionowym (od ziemi wzwyż) oraz sposobu ich rozprzestrzeniania się.

Projekt ULKA dofinansowywany jest z funduszy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.

PAP – Nauka w Polsce, Agnieszka Kliks-Pudlik

akp/ ekr/