Stacy Schiff w swojej książce "Kleopatra. Biografia" stawia tezę, że legendy o romansach Kleopatry przesłoniły w historii fakt, że była ona dla swych egipskich poddanych znakomitą władczynią. Przez 22 lata, gdy sprawowała w Egipcie władzę, kraj przeżywał okres spokoju, dobrobytu i rozkwitu kultury, zachowywał też względna niezależność od zdobywającego kolejne terytoria na Wschodzie Rzymu. Egipcjanie, którzy próbowali pozbawić tronu jej ojca, Kleopatrę powszechnie kochali, po jej śmierci w Aleksandrii panowała przez wiele miesięcy powszechna żałoba, mimo że warunki polityczne nie sprzyjały okazywaniu żalu za zmarłą królową. Po śmierci Kleopatry Egipt stał się rzymską prowincją i już nigdy nie wrócił do dawnej świetności.

Urodziła się w 69 roku p.n.e. w macedońskim rodzie Ptolemeuszy, wywodzących się od jednego z wodzów Aleksandra Macedońskiego. Zachowane wizerunki i opowieści nie odpowiadają na pytanie, czy rzeczywiście była piękna. Z zapisków jej współczesnych wynika, że Kleopatra nie mogła się równać urodą z żoną Marka Antoniusza - Oktawią, a przecież ta ostatnia została dla egipskiej królowej porzucona. Schiff uważa, że Kleopatra była silną osobowością, kobietą inteligentną, równorzędną partnerką zarówno dla Cezara jak i dla Marka Antoniusza i tym tłumaczy jej wpływ na mężczyzn, który współcześni Kleopatrze opisywali jako "magiczny".

Ojciec Kleopatry, Ptolemeusz XII, uważany za władcę słabego i okrutnego, zmarł wiosną 51 roku p.n.e. Tron odziedziczyli 17-letnia Kleopatra i jej 12-letni brat Ptolemeusz XIII. Rodzeństwo, zgodnie ze zwyczajem egipskich władców, pobrało się. Kleopatra była wszechstronnie wykształcona, mówiła dziewięcioma językami, znała się na medycynie, astronomii, matematyce i literaturze, była też pierwszym władcą z dynastii Ptolemeuszy, który opanował język egipski. W ciągu kilku lat między panującym rodzeństwem doszło do walki o to, kto faktycznie będzie sprawować władzę.

W tym czasie Egipt uwikłał się w wewnętrzne walki Rzymu. Kleopatrze udało się uzyskać przychylność Juliusza Cezara, który po kilkumiesięcznych walkach nie tylko usunął jej brata od władzy, ale też wdał się w romans z piękną Egipcjanką. Kleopatra urodziła Cezarowi syna nazwanego Ptolemeusz XV Cezarion. Cezar pozostawił w Egipcie legiony, które miały w razie potrzeby bronić ustanowionej władzy Kleopatry, a po roku zaprosił ją do Rzymu. Kleopatra spędziła dwa lata w willi Cezara, a wódz obsypywał ją darami i tytułami, wystawił też Kleopatrze pomnik w świątyni Wenus, co nie wzbudzało zachwytu ani jego żony - Kalpurnii, ani Rzymian. Senatorowie postrzegali Kleopatrę jako uosobienie wszystkiego, co było obce tradycjom Wiecznego Miasta, a mianowicie orientalnych monarchii. Uważano, że Cezar u jej boku zamierza znieść republikę. Zawiązał się spisek i 15 marca 44 roku p.n.e. Cezar został zasztyletowany. Kleopatra w pośpiechu powróciła do Egiptu.

Śmierć Cezara wywołała w Rzymie wojnę domową. Władzę utrzymywał triumwirat złożony z Oktawiana, Marka Antoniusza i Marka Lepidusa. W 42 roku p.n.e. Kleopatra spotkała się w Tarsie z Markiem Antoniuszem i powtórzyła się historia ze spotkania z Cezarem - Egipcjanka uwiodła rzymskiego wodza i urodziła mu dzieci, bliźnięta nazwane Kleopatra Selena i Aleksander Helios. Czy Kleopatra rzeczywiście zakochała się kolejno w dwu wielkich rzymskich wodzach, czy też zręcznie udawała uczucie, aby osiągnąć korzyści polityczne? Schiff uważa, że dla Kleopatry, prawdziwej orientalnej monarchini, osobiste sympatie nie były tak ważne jak dobro kraju i utrzymanie ciągłości dynastii. Związki królowej z Cezarem i Markiem Antoniuszem dawały Egiptowi względną stabilność, którą Kleopatra umiała wykorzystać dla dobra kraju. Inwestowała nie tylko w armię, ale też w kulturę, umiejętnie zarządzała walutą, dzięki zgromadzonym zapasom uratowała kraj od klęski głodu. "W ludzkiej pamięci zachowała się jako rozwiązała kusicielka, w istocie jednak była roztropną władczynią" - pisze Schiff.

W roku 37 p.n.e. Marek Antoniusz ożenił się z Kleopatrą, która urodziła mu kolejnego syna. Antoniusz postępował coraz mniej odpowiedzialnie, co doprowadziło do konfliktu z Rzymem. Razem z Kleopatrą ogłosili się żywymi bogami: nową Izydą i nowym Dionizosem. Antoniusz rozdzielał pomiędzy swoje dzieci tytuły władców ziem należących do Rzymu. W końcu Oktawian zorganizował ekspedycję karną, w roku 31 p.n.e. odbyła się bitwa pod Akcjum przegrana przez wojska Antoniusza i Kleopatry. Po roku Oktawian zdobył Aleksandrię, Antoniusz popełnił samobójstwo, a Kleopatra i jej dzieci dostały się do niewoli. Królowa wiedziała, co ją czeka, nie chciała iść zakuta w kajdany za wozem Oktawiana, przez ulice Rzymu podczas jego triumfu.

12 sierpnia 30 roku p.n.e. 39-letnia Kleopatra popełniła samobójstwo. Legenda głosi, że wykorzystała do tego egipską kobrę przemyconą do jej pałacu w koszyku fig. Schiff uważa, że to wysoce nieprawdopodobne, aby królowa posłużyła się czymś tak niewygodnym w transporcie i nieprzewidywalnym jak dzikie zwierzę. Poza tym jad kobry powoduje śmierć w męczarniach, a Kleopatra znała wiele równie skutecznych, a powodujących mniej cierpień trucizn i prawdopodobnie zastosowała którąś z nich. Schiff stawia na popularną w starożytności mieszankę cykuty z opium, która przynosiła pewną, ale spokojną śmierć.

Kleopatra była ostatnim faraonem Egiptu i ostatnią jego niezależną władczynią. Po niej kraj stał się rzymską prowincją i nigdy już nie odzyskał swej świetności. Książka "Kleopatra. Biografia" Stacy Schiff ukazała się nakładem wydawnictwa W.A.B.

PAP - Nauka w Polsce, Agata Szwedowicz

aszw/ abe/ ula/ bsz