To pierwsza polskojęzyczna książka poruszająca tak szeroko temat ustaleń naukowców dotyczących ewolucji w kontekście wiary. Ayala we wprowadzeniu zaznacza, że nie widzi żadnej sprzeczności między nauką a religią. "() Utrzymuję, że potwierdzenia prawd religijnych należy szukać na solidnym gruncie wiary i Objawienia, a nie w wiedzy naukowej, która ze swej natury nie jest nigdy ostateczna i uprawomocniona na wieczność" - pisze. 

Autor poświęca sporo miejsca podważeniu ustaleń naukowców hołdujących tzw. Inteligentnemu Projektowi, czyli współczesnej koncepcji kreacjonistycznej. Ich zdaniem, nie może być projektu bez projektanta, urządzenia bez konstruktora, a wszystkie organizmy cechuje doskonałość. Zatem gatunki miały pojawić się na Ziemi w takiej formie, w jakiej stworzyć miał je Bóg.

Ayala wytyka wiele błędów takiemu pojmowaniu świata. "Z naukowego punktu widzenia nie trzeba odwoływać się do przemyślanego planu, obecnego i niezmiennego od początku albo wprowadzonego w drodze kolejnych interwencji wszechwiedzącego i wszechmocnego Projektanta. Ewolucja biologiczna różni się od malowania obrazów lub tworzenia innych przedmiotów kultury materialnej tym, że nie jest realizacją wcześniejszego projektu. Projekt organizmów nie jest inteligentny, lecz niedoskonały, a czasem jawnie dysfunkcjonalny ()" - przekonuje.

Argumentem przekonującym do Inteligentnego Projektu są - według jego zwolenników - poszczególne, wyjątkowo skomplikowane narządy - np. oczy. Zdaniem uznających wspomnianą koncepcję nie istnieją formy pośrednie tegoż narządu. Jednak Ayala umiejętnie wyjaśnia, że takie założenie wynika jedynie z niewiedzy.

"Niektóre przemiany narządów mogą zrazu wydawać się nieprawdopodobne, często bowiem trudno zidentyfikować funkcję, jaką mogły pełnić w stadiach pośrednich. Takie przypadki znajdują ostatecznie wyjaśnienie w dalszych badaniach i odkryciach pośrednich form kopalnych albo żyjących organizmów z pośrednimi stadiami rozwoju, jak widać na przykładzie oczu mięczaków" - pisze.

Przypomina, że już w 1950 roku papież Pius XII uznał, że ewolucja biologiczna nie stoi w sprzeczności z chrześcijaństwem. Przytacza także słowa papieża Jana Pawła II: "() Nowe zdobycze nauki każą nam uznać, że teoria ewolucji jest czymś więcej niż hipotezą. () Zbieżność wyników niezależnych badań - bynajmniej niezamierzona i niesprowokowana - sama w sobie stanowi znaczący argument na poparcie tej teorii."

Autor wielokrotnie podkreśla, że zasługą Darwina było przede wszystkim odkrycie mechanizmów doboru naturalnego. Ewolucja to dopiero konsekwencja tegoż ustalenia.

Jak wyjaśnia Ayala, ewolucyjna zmiana w czasie i ewolucyjne zróżnicowanie nie są bezpośrednim dziełem doboru, ale często pojawiają się jako produkt uboczny jego działania, który powstaje przy okazji przystosowywania się do różnorodnych środowisk. Jego zdaniem, dobór naturalny nie jest procesem losowym, ale nie oznacza to w cale, że z góry zaplanowanym. "Jest to proces faworyzujący przystosowanie poprzez selekcję kombinacji, które , to znaczy są przydatne organizmowi" - uważa.

Ayala w zarysie opisuje ewolucję organizmów od początków aż do powstania człowieka. Zauważa, że nadal otwarta jest kwestia, które gatunki hominidów są naszymi bezpośrednimi przodkami i sprawa ta pozostaje przedmiotem dyskusji. Spore kontrowersje budzi też, jego zdaniem, zagadnienie dotyczące przekształcenia małpy w człowieka i mózgu w umysł. Nadal nie wiemy jakie zmiany genetyczne uczyniły nas ludźmi.

"() Pod pewnymi biologicznymi względami jesteśmy bardzo podobni do małp, ale pod innymi biologicznymi względami jesteśmy bardzo odmienni i te różnice dają uzasadnione podstawy do religijnej wizji człowieka jako wyjątkowego dzieła Bożego" - przyznaje. Jednak, według biologa, w ewolucyjnej historii życia na Ziemi nie ma już luk, do czego przyczynił się przede wszystkim postęp w biologii molekularnej, której autor poświęcił cały rozdział.

Dzięki wnikliwej redakcji naukowej dr. Marcina Ryszkiewicza z Muzeum Ziemi PAN, który opatrzył tekst wieloma przypisami, polskie wydanie książki jest rzetelnym i aktualnym źródłem wiedzy na temat ewolucji. We fragmencie książki dotyczącym wyewoluowaniu czworonogów ze szczególnej grupy ryb, zwanych trzonopłetwymi Ryszkiewicz podaje informacje dotyczącą polskich dokonań na tym polu prowadzonym przez Grzegorza Niedźwiedzkiego i Piotra Szreka, opisywanym szerzej w najnowszym numerze prestiżowego magazynu "Nature".

Prof. Francisco J. Ayala jest wybitnym specjalistą w dziedzinie teorii ewolucji. Wykłada na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine. Wniósł ogromny wkład nie tylko w rozwój biologii ewolucyjnej, ale również edukacji, filozofii i etyki. Przez dziennik "New York Times" nazwany został "człowiekiem Renesansu biologii ewolucyjnej".

Książka ukazała się dzięki pomocy finansowej Wydziału Biologii i Rektora Uniwersytetu Warszawskiego.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

agt/ kap/