W erze mezozoicznej, 70 mln lat przed wzbiciem się pierwszych ptaków w przestworza, pterozaury niepodzielnie władały niebem. Dzieliły się na wiele różnorodnych gatunków. Najmniejsze miały rozpiętość skrzydeł wróbla, największe - do 10 metrów, czyli w przybliżeniu rozmiar awionetki.

Naukowcy wiedzą, na podstawie badań skrzydeł pterozaurów, że zwierzęta te potrafiły stosować tzw. lot aktywny, czyli najprościej mówiąc utrzymywały się w powietrzu machając skrzydłami. Jest to typ lotu dużo bardziej kosztowny energetycznie niż lot pasywny, czyli szybujący, który obecnie występuje np. u niektórych ssaków.

Najnowsze badania, prowadzone przez naukowców z Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, opisują rolę worków powietrznych, rozciągających się od płuc przez większą część ciała pterozaurów. Wspomagały one w powietrzu układ oddechowy, czyniąc go bardzo efektywnym, oraz zmniejszały masę zwierząt.

Pneumatyczny, wypełniony powietrzem szkielet, sprawiał, że przy mniejszej masie mogły wyewoluować większe gatunki. Pterozaury były największymi ze zwierząt w dziejach Ziemi, które potrafiły wzbić się w powietrze.

"Był to zadziwiająco wydajny mechanizm. Działał podobnie, jak aparat oddechowy u ptaków, mimo że 70 mln lat wcześniej" - wyjaśnia współautor badań, Dave Unwin, paleontolog z University of Leicester.

Naukowcy przeprowadzili najnowsze badania po obejrzeniu bardzo dobrze zachowanej klatki piersiowej pterozaura, przechowywanej w Museum fur Naturkunde w Berlinie.

Jak wyjaśnia Leon Claessens z College of the Holy Cross w Stanach Zjednoczonych, klatka piersiowa pterozaurów była ruchoma. Żebra poruszały się za sprawą przytwierdzonych do mostka mięśni. Ponieważ tkanki miękkie nie zachowały się, naukowcy porównywali szkielet pterozaura ze szkieletami ptaków. W badaniach zastosowano tomografię komputerową i promienie Rentgena.

Okazało się, że wiele kości pterozaura posiadało wgłębienia, które wypełniane były workami powietrznymi. Worki powietrzne rozciągały się aż do czubków skrzydeł.

Naukowcy odkryli proporcję zachodząca między rozmiarem ciała a gęstością kości. Drobniejsze ptaki, np. ptaki śpiewające, mają mniej kości pneumatycznych, ponieważ są lżejsze i przez to ich lot wymaga zużycia mniejszej ilości energii. Z kolei u większych ptaków i pterozaurów kości w dużej mierze były pneumatyczne. Dzięki temu ich gęstość była mniejsza i łatwiej było zwierzęciu utrzymać się w powietrzu. KRX

PAP - Nauka w Polsce

tot/bsz