Prezydent Wiktor Juszczenko zaprosił na uroczystości delegacje kilkudziesięciu państw, w tym z Polski.

Zaproszenie Juszczenki odrzucił prezydent Rosji, Dmitrij Miedwiediew. Moskwa nie zgadza się z dążeniami Ukraińców do uznania Wielkiego Głodu za ludobójstwo, twierdząc, iż dotknął on nie tylko Ukrainę, lecz także inne republiki byłego ZSRR.

Ukraińscy historycy prowadzili do niedawna spory na temat liczby ofiar kataklizmu. Niektórzy szacowali, że mogło być ich nawet 10 milionów. W listopadzie dyskusje te przerwała Ukraińska Akademia Nauk. Ogłosiła ona, że w wyniku głodu zginęło 3,5 miliona osób. Obliczenia te oparto na porównaniu danych z oficjalnych spisów; badania były trudne, bo zmarłych na ogół zakopywano pospiesznie w zbiorowych mogiłach.

Historycy zgodni są jednak, iż katastrofa została wywołana celowo przez reżim stalinowski. Potwierdzają to m.in. raporty polskiej dyplomacji i wywiadu, działającego w tym czasie na sowieckiej Ukrainie. W zaprezentowanym w czwartek w Kijowie zbiorze dokumentów dyplomatycznych mówi się o całkowicie odmiennym traktowaniu chłopów, zamieszkujących w tym czasie wsie ukraińskie i wieśniaków z wsi położonych w sąsiedztwie, już na terenach republiki rosyjskiej.

Po przewrocie bolszewickim przez Ukrainę przetoczyły się trzy fale głodu: z początku lat 20., z lat 1946-47 i najtragiczniejszy w skutkach - Wielki Głód z lat 1932-33.

W najgorszym okresie Wielkiego Głodu umierało do 25 tys. ludzi dziennie. Pustoszały całe wsie. Dochodziło do przypadków kanibalizmu, nie wiadomo, na jaką skalę. Szczególnie cierpiały dzieci: ocenia się, że życie straciła jedna trzecia z nich.

Wcześniej na Ukrainie przeprowadzono kolektywizację. Trzy procent chłopów uznano za kułaków i rozstrzelano lub zesłano jako wrogów władzy radzieckiej. Mimo to podczas przymusowej kolektywizacji zbuntowało się ponad milion wieśniaków.

Klęska głodowa nastąpiła w jednym z najżyźniejszych krajów Europy w czasie pokoju, gdy ZSRR nieprzerwanie eksportował ogromne ilości zboża. Powodem było konfiskowanie z początku zapasów zbożowych, a potem w ogóle całej żywności.

Wprowadzone w 1932 roku prawo o ochronie własności państwowej pozwalało rozstrzelać człowieka za zabranie kłosa z kołchozowego pola. Wydano dekret o całkowitej blokadzie wsi z powodu rzekomego sabotowania obowiązkowych dostaw zbóż.

Wieś otaczano, a brygady, złożone z milicji, wojska i aktywistów partyjnych konfiskowały w obejściach nie tylko zapasy zboża, ale praktycznie wszystko, co nadawało się do jedzenia, nawet u głodujących wieśniaków.

Wielu chłopów uciekało do miasta, gdyż tam obowiązywały przydziały żywnościowe dla pracujących. Próbowali też uciekać do Rosji, ale granice Ukrainy były obstawione przez wojsko.

Historycy uważają, że głód, który doprowadził do likwidacji chłopstwa jako grupy społecznej, miał na celu złamanie oporu wobec kolektywizacji, który na Ukrainie był największy.

Część ukraińskich badaczy i polityków z prezydentem Juszczenką na czele twierdzi, że istotną rolę odegrał czynnik narodowy, a celem Moskwy było zdławienie ukraińskich aspiracji do niepodległości.

Wskazują, że głód objął Ukrainę i rosyjski Kubań, gdzie większość mieszkańców stanowili także Ukraińcy. Przypominają, że w latach 30. wyniszczono ukraińską inteligencję. Opustoszałe po klęsce głodu miejscowości zasiedlano Rosjanami.

Ukraina została odizolowana, nie wpuszczano nikogo, kto wiózł żywność. Zakaz wjazdu na Ukrainę mieli cudzoziemcy, a zwłaszcza zagraniczni dziennikarze. Granice otwarto po zebraniu plonów w 1933 roku i uprzątnięciu ciał zmarłych. W 1934 roku głód ustał, choć zbiory były gorsze, Moskwa jednak zezwoliła na dostarczenie pomocy z rezerw państwowych. Ukrywana w Związku Radzieckim prawda o głodzie wyszła na jaw po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę. Od 1992 roku na szczeblu państwowym obchodzony jest dzień pamięci ofiar głodu i represji politycznych.

W maju 2003 roku Rada Najwyższa (parlament) Ukrainy w posłaniu do narodu uznała Wielki Głód za ludobójstwo. Oceniła, że po raz pierwszy w historii państwo stosowało konfiskatę żywności jako broń masowego zniszczenia wobec własnego narodu w celach politycznych.

Ustawę w tej sprawie ukraiński parlament przyjął jednak dopiero w listopadzie 2006 roku. Podobne akty uchwaliło 26 innych krajów, w tym także Polska. Odpowiednia uchwała Sejmu datowana jest na 6 grudnia 2006 roku.

Rezolucję dotyczącą Wielkiego Głodu uchwalił także w październiku Parlament Europejski. Uznał on tragedię za "wstrząsającą zbrodnię przeciwko ludności Ukrainy i przeciwko ludzkości", unikając jednak określenia "ludobójstwo".

PAP - Nauka w Polsce, Jarosław Junko

tot/bsz