Fobos, albo Phobos, to większy z dwóch księżyców Marsa. Jednak w porównaniu z naturalnym satelitą Ziemi jest bardzo mały - ma średnicę 19 km x 22 km x 27 km. Został odkryty w 1877 r. przez amerykańskiego astronomia Asapha Halla.

Sonda wykonała osiem przelotów koło księżyca w okresie od 23 czerwca do 15 września 2008 r. Odległości poszczególnych przelotów wynosiły od 4500 do zaledwie 93 km od środka księżyca.

Orbita Mars Express wokół Marsa jest bardzo eliptyczna. W najbliższym punkcie wynosi 270 km nad powierzchnią planety, a w najdalszym jest to 10 tysięcy km od centrum Marsa. Z kolei Fobos krąży 9400 km od Marsa, zatem sonda przecina jego orbitę.

Z Marsa widać tylko jedną stronę Fobosa, podobnie jak z Ziemi widać tylko jedną stronę Księżyca, gdyż w obu przypadkach obrót dookoła osi jest zgodny z obiegiem księżyców wokół swoich planet. Tak więc inne sondy marsjańskie, których orbity przebiegają dużo bliżej planety, nie mogą w pełni zbadać Fobosa.

Kamery sondy Mars Express wykonały zdjęcia w dużej rozdzielczości oraz trójwymiarowe obrazy księżyca. Spektrometry zbadały skład powierzchni, geochemię i temperaturę, a radar wykonał mapę szczegółów topograficznych. Sonda zbadała także najbliższe otoczenie księżyca oraz jego interakcje z wiatrem słonecznym.

Wykorzystano też wpływ grawitacji Fobosa na sygnał radiowy z sondy. Analizując zmiany w sygnale naukowcy obliczyli dokładną masę księżyca. Wynosi ona 1,072 x 10^16 kg. Znajomość masy i rozmiarów księżyca pozwala na oszacowanie gęstości, która według wstępnych wyliczeń jest równa 1,85 grama na centymetr sześcienny. To mniej niż gęstość skał marsjańskich, która wynosi od 2,7 do 3,3 gramów na centymetr sześcienny.

Gęstość jest za to zbliżona do gęstości niektórych planetoid. W szczególności planetoidy określane jako typ D mają podobną gęstość. Uważa się, że posiadają one duże jaskinie wewnątrz, są jakby zlepkiem kawałków skalnych. Stąd porównanie Fobosa do "sterty gruzu". Księżyc ma też pewne cechy zbliżone do planetoid typu C (bogatych w węgiel).

Zbliżona gęstość oraz podobny skład chemiczny są argumentami za hipotezą, że Fobos jest planetoidą przechwyconą przez Marsa. Podobnie jest być może z drugim księżycem - Deimosem. Alternatywne hipotezy mówią, że Fobos jest fragmentem skał wyrzuconych z powierzchni podczas uderzenie dużego meteorytu albo że księżyc to pozostałość z okresu formowania się planety.

Być może pochodzenie Fobosa zostanie wyjaśnione przez Rosjan, którzy w przyszłym roku planują start misji Phobos-Grunt. W jej ramach sonda ma wylądować na księżycu Marsa. Do wykonania tego precyzyjnego manewru istotna będzie znajomość dokładnej masy księżyca, a także zdjęcia powierzchni, aby odpowiednio wybrać miejsce lądowania. CZA

PAP - Nauka w Polsce

bsz