STRUKTURA SŁOWNICTWA OSÓB NIEWIDOMYCH I WIDZĄCYCH JEST PODOBNA

Ludzie widzący często nie zdają sobie sprawy z tego, jak wiele informacji na temat świata uzyskują drogą wzrokową. Osoby niewidome budują wiedzę o otaczającej ich rzeczywistości przy pomocy innych zmysłów.

Okazuje się jednak, że struktura słownictwa w obu grupach jest podobna.

PORZĄDKOWANIE WEDŁUG ZNACZEŃ

Jak mówi dr Nawoja Mikołajczak-Matyja z Zakładu Psycholingwistyki w Instytucie Językoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza http://www.staff.amu.edu.pl/~inling/ w Poznaniu, całość intuicyjnej wiedzy, jaką użytkownik danego języka ma na temat słownictwa tego języka to \"słownik umysłowy\".

Organizacja takiego leksykonu jest wyznaczona m.in. przez uporządkowanie wyrazów według ich znaczenia.

Dla dokładnego zrozumienia procesu posługiwania się mową ważne jest nie tylko poznanie struktury słownika umysłowego, ale także uchwycenie warunków jej kształtowania.

\"A więc m.in. określenie, w jakim stopniu zależy ona od sposobu poznawania świata przez człowieka\" - mówi Mikołajczak-Matyja.

Określenie stopnia zależności budowy słownika umysłowego od posługiwania się zmysłem wzroku stanowiło jeden z głównych celów przeprowadzonych przez badaczkę eksperymentów psycholingwistycznych.

WIDZĄCY I NIEWDOMI UŻYTKOWNICY JĘZYKA

Porównano w nich dane otrzymane od widzących i niewidomych użytkowników języka polskiego.

W eksperymentach wzięły udział dwie grupy nastolatków liczące po 58 osób.

W grupie pierwszej znalazły się dzieci widzące w wieku od 13 do 18 lat.

W skład drugiej grupy weszli natomiast wychowankowie ośrodków szkolno-wychowawczych dla osób niewidomych i niedowidzących (w Laskach pod Warszawą, Krakowie, Owińskach pod Poznaniem, Bydgoszczy i Wrocławiu) w wieku od 13 do 19 lat.

Były to osoby niewidome, pozbawione wyraźnych wspomnień wzrokowych. Większość z nich, aż 54, była niewidoma od urodzenia, lub utraciła wzrok przed ukończeniem piątego roku życia. Czworo miało bardzo silną wadę wzroku od urodzenia i straciło wzrok całkowicie do 6-9 roku życia.

Porównywane ze sobą grupy były wyrównane pod względem płci, poziomu i rodzaju wykształcenia oraz wyników w nauce.

Do badań wybrano zaczerpnięte z języka polskiego rzeczowniki, których znaczenie w różnym stopniu wiązało się z informacjami wzrokowymi ? od takich, jak \"tęcza\", czy \"błyskawica\" aż po takie, jak \"nauczyciel\", \"wtorek\", czy \"uczciwość\".

UPORZĄDKOWANE CIĄGI WYRAZÓW

\"Wiadomo, że w przypadku tęczy głównym elementem znaczeniowym jest dla osób widzących barwa, której niewidomi nie zdołają dostrzec\" - zwraca uwagę Mikołajczak-Matyja.

Najważniejszy element badania, obok definicji i skojarzeń podawanych przez osoby badane, polegał na układaniu przez nie ciągów wyrazowych uwzględniających strukturę hierarchiczną.

\"Niektóre związki znaczeniowe między wyrazami powodują, że strukturę słownictwa danego języka można określić jako hierarchiczną\" - mówi Mikołajczak-Matyja.

Wyrazy porządkowane są w takich przypadkach m.in. według poziomów o różnej szerokości zakresów znaczeniowych, jak przykładowo: \"dąb ? drzewo ? roślina ? organizm żywy\".

Badanie wykazało nieco tylko niższą sprawność osób niewidomych w tworzeniu takich szeregów wyrazów.

Dotyczyła ona w nieco większym stopniu tych zdarzeń i obiektów, o których osoby widzące otrzymują wiele informacji drogą wzrokową.

PODOBNA STRUKTURA

Jak się okazało, odpowiedzi podawane przez osoby niewidome i widzące zawierały jednak liczne zbieżności.

\"Obie badane grupy osób nie tylko podawały często podobne skojarzenia i definicje różnych wyrazów, ale co najważniejsze, popełniały podobne rodzaje błędów w tworzeniu szeregów wyrazów połączonych relacją hierarchiczną\" - mówi Mikołajczak-Matyja.

Według badaczki, język jako narzędzie komunikowania się zarówno widzących, jak i niewidomych jest w dużej mierze niezależny od informacji wzrokowych.

\"Język stanowi więc naprawdę dobre narzędzie wzajemnego porozumiewania się niewidomych i widzących, mimo odmienności doznań zmysłowych\" - ocenia.

PAP - Nauka w Polsce, Joanna Poros

19 sierpnia 2004