Pytany, co jego resort będzie mógł uznać za sukces polskiej prezydencji, Szeptycki wyjaśnił, że są cztery punkty: skuteczne przewodzenie procesowi negocjacji (Polska jako tzw. honest broker będzie dążyła do wypracowania kompromisu z państwami członkowskimi w zakresie dokumentów w ramach swojego portfolio i w konsekwencji do przyjęcia ich przez Radę UE); dobra organizacja spotkań zaplanowanych na czas przewodnictwa, zarówno od strony technicznej, jak i merytorycznej; aspekt polityczny (skuteczne promowanie swoich priorytetów w okresie prezydencji); a także niezwykle ważny aspekt promocji kraju i wykorzystanie czasu sprawowania przewodnictwa w Radzie UE do pokazania Polski, jako kraju o znaczącym potencjale w zakresie nauki i szkolnictwa wyższego.

Wiceminister wyjaśnił, że w trakcie polskiej prezydencji resort nauki i szkolnictwa wyższego będzie przewodniczył obradom Rady do spraw Konkurencyjności (COMPET) w formacie badania oraz współprzewodniczył - z Ministerstwem Edukacji Narodowej - obradom Rady ds. Edukacji, Młodzieży, Kultury i Sportu (EYCS) w formacie edukacja i młodzież.

Jak powiedział prof. Szeptycki, dyskusje w obszarze szkolnictwa wyższego będą koncentrowały się wokół społecznego wymiaru kształcenia. Minister wyjaśnił, że chodzi w szczególności o otwieranie szkolnictwa wyższego na osoby z grup zagrożonych wykluczeniem. Osobom z tych grup trudniej np. brać udział w unijnych programach mobilnościowych.

Ważnym zagadnieniem jest również temat przyszłości programu Erasmus+. “Chcemy szukać nowych rozwiązań i wychodzić naprzeciw potrzebom osób studiujących” – stwierdził prof. Szeptycki. Wskazał, że warto np. umożliwiać krótsze programy w ramach Erasmus+. “Studenci nie bardzo już chcą wyjeżdżać tak, jak kiedyś na pół roku czy rok. Kiedyś to było atrakcyjne, a dziś coraz częściej pojawiają się głosy, że to jest za długo” - ocenił.

W ramach dyskusji o badaniach i innowacjach stawiamy na otwartość, włączanie i synergię. W zakresie otwartości resort nauki chce zwłaszcza promować koncepcję “wideningu” (od ang. widen - poszerzać), czyli większego wspierania przez Unię Europejską naukowców z nowych krajów Unii. Wyjaśnił, że badacze ze “starej Unii” są nie tylko w lepszej sytuacji finansowej, ale już od dawna umieją być konkurencyjni na europejskim rynku badawczym. Tymczasem równie dobrzy badacze z krajów postkomunistycznych startują z trudniejszej pozycji, więc warto zastanowić się, jak zapewnić im lepsze szanse.

Kolejny priorytet - synergia - odnosi się do lepszego wykorzystania środków przeznaczonych na naukę i powiązania ich z innymi programami finansowymi UE. Chodzi o to, że środki, które de facto trafiają na badania, rozsiane są po różnych programach unijnych; są np. w Instrumencie Odbudowy i Wspierania Odporności UE czy w ramach środków polityki spójności. “To są środki, z których nasi naukowcy mogą korzystać, a chodzi o to, żeby lepiej te różne instrumenty finansowe znali i by były one lepiej powiązane z krajowymi programami, bo to docelowo przełoży się na zwiększenie finansowania nauki” - skomentował rozmówca PAP.

W ramach prezydencji Polski w UE zaplanowano międzyresortowe konferencje poświęcone tematyce bezpieczeństwa. Będą one dotyczyć choćby bezpieczeństwa ekonomicznego, żywnościowego, zdrowotnego i informacyjnego. “Nasze ministerstwo szczególnie zainteresowane jest bezpieczeństwem informacyjnym - chodzi zwłaszcza o zwalczanie dezinformacji kierowanej z Rosji. Ważnym dla nas tematem jest również bezpieczeństwo nauki. A tu są do omówienia tematy związane z dezinformacją, szpiegostwem naukowym i przemysłowym, bezpieczeństwem fizycznym naszych naukowców, bezpieczeństwem infrastruktury, zwłaszcza cyfrowej i bezpieczeństwem danych” - wymienił wiceminister.

Promowanie swoich priorytetów odbywa się jednak zwłaszcza podczas spotkań pozaformalnych. Rada Unii Europejskiej - jak przypomniał prof. Szeptycki - jest jednym z dwóch organów prawodawczych Unii. Inicjatywa ustawodawcza należy do Komisji Europejskiej, a unijne akty zaproponowane przez KE są potem przyjmowane (lub nie) przez państwa członkowskie w ramach posiedzeń RUE (niektóre - jednomyślnie, inne - większością głosów). “Zadaniem państwa, które sprawuje prezydencję, jest więc przede wszystkim bycie neutralnym brokerem, pośrednikiem. Naszym podstawowym zadaniem jest sprzyjać porozumieniu państw członkowskich w kwestiach, które kładzie na stole Komisja Europejska” - powiedział wiceminister.

A w najbliższym półroczu Rada ds. Edukacji (EYCS) ma - zgodnie z planami - zająć się pakietem dla szkolnictwa wyższego. Został on przedstawiony przez Komisję Europejską w marcu 2024 r. Jednym z elementów pakietu jest Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie Planu dla wspólnego dyplomu europejskiego. Wg propozycji KE ma on ułatwić m.in. organizację i odbywanie studiów na różnych uczelniach. “Ktoś będzie mógł np. rok studiować w Paryżu, rok w Wiedniu, a rok w Pradze, a na koniec dostanie wspólny dyplom europejski potwierdzający proces edukacji” - podał przykład wiceminister.

Andrzej Szeptycki skomentował, że z rozmów prowadzonych dotychczas z państwami członkowskimi wynika, że obecne brzmienie rozwiązań zaproponowanych przez KE jest nie dość precyzyjne i trzeba je będzie dopracować. “Na to półrocze celem Rady nie jest przyjęcie dyplomu europejskiego. Polska prezydencja stawia sobie za cel, by opracować rodzaj mapy drogowej, w której wskazane będzie, jakie działania muszą być podjęte zarówno po stronie KE, jak i państw członkowskich, aby do tego dyplomu europejskiego dojść” - zapowiedział. Jego zdaniem kluczowe będą dyskusje w zakresie drugiego dokumentu z pakietu - Rekomendacji w sprawie jakości kształcenia i uznawania kwalifikacji w szkolnictwie wyższym - wraz z zestawem kryteriów, których spełnienie umożliwi wydawanie wspólnych dyplomów.

Z kolei w ramach Rady ds. Konkurencyjności (COMPET) w najbliższym półroczu prowadzone będą dyskusje nad oceną śródokresową Programu Horyzont Europa. Odbędzie się również dyskusja o strategicznej agendzie ERA, czyli Europejskiej Przestrzeni Badawczej.

Kolejnym punktem jest przygotowanie dokumentu dotyczącego zastosowania sztucznej inteligencji (AI) w nauce. Wiceminister komentuje, że w analizie tej - z punktu widzenia jego resortu - warto zwrócić uwagę na możliwości, jakie ona daje w prowadzeniu badań, wskazać dopuszczalne zastosowania oraz zidentyfikować zagrożenia związane z obecnością AI w prowadzeniu badań.

W planach jest również przedłużenie rozporządzenia dotyczącego Programu Euratom na lata 2026-27. To może być zdaniem prof. Szeptyckiego trudne zadanie, bo będzie w tym zakresie potrzebna jednomyślna decyzja wszystkich państw członkowskich. “Wszystkie państwa się muszą zgodzić w kwestii dosyć wrażliwej - chodzi wprawdzie o badania naukowe, jednak z wykorzystaniem energii jądrowej” - skomentował.

“Unia Europejska jest kluczowym graczem w zakresie zarówno nauki, jak i szkolnictwa wyższego. A ponieważ członkostwo w ramach Unii Europejskiej wiąże się z przewodzeniem pracom w Radzie UE, to musimy to zrobić to porządnie. Nie możemy tego zlekceważyć” - podsumował prof. Szeptycki.(PAP)

Nauka w Polsce, Ludwika Tomala

lt/ bar/ mow/