Badacze wzięli pod lupę ciało i jego rolę w sporcie, pracy, mediach, medycynie, chorobie i niepełnosprawności, a także z perspektywy piękna, płci, jedzenia, czasu oraz religii. To bardzo obszerna lektura, która pokazuje różne sfery życia społecznego, w których ciało odgrywa kluczową rolę.

W książce przybliżono dorobek światowej socjologii ciała. W monografii znajdziemy liczne prezentacje badań, klasyczne i współczesne koncepcje teoretyczne. W dwunastu rozdziałach piętnaścioro polskich specjalistów i specjalistek z zakresu socjologii ciała pokazuje, jak różne zjawiska społeczne wpływają na sposób, w jaki ciała są wykorzystywane, reprezentowane i rozumiane.

W rozdziale poświęconym relacji pracy z ciałem znajdziemy opisy badań nad wystandaryzowanym wyglądem stewardess, pracowników restauracji i hoteli, nad bramkarzami w klubach muzycznych czy badanie pracy seksualnej jako zawodu, pracy tancerek egzotycznych.

Jak podkreśla autorka rozdziału, Dominika Byczkowska-Owczarek, która sama bada np. pracę neurochirurgów i dyrygentów orkiestrowych, zauważono "zjawiska wypalenia zawodowego, które przekłada się nie tylko na zdrowie pracownika czy jego komfort życia, ale i efektywność pracy".

"Aktualny trend polega m.in. na tym, że pojawia się coraz więcej szkoleń z zakresu szeroko pojętego dbania o siebie – radzenia sobie ze stresem, emocjami, zdrowego odżywiania czy łączenia życia zawodowego i prywatnego" - podkreśliła badaczka. Jej zdaniem "badania nad pracą, w tym nad jej relacją z ciałem, mają szansę zostać wykorzystane do poprawy warunków pracy".

Piękne ciało - społeczny "obowiązek"?

Mariola Bieńko w rozdziale "Ciało i piękno" prowadzi rozważania dotyczące mechanizmów, jakimi posługują się eksperci medialni i medyczni, wskazując "społecznie pożądany model idealnego ciała". Próbuje znaleźć odpowiedź, w jakim stopniu realizacja projektu "znormalizowanego", pięknego człowieka o określonych parametrach fizycznych jest wynikiem opresji, a w jakim - indywidualizmu i emancypacji jednostki.

Piękno stało się wyznacznikiem wartości społecznej. "Presja na samorealizację, spełnianie marzeń, wewnątrzsterowność jest tak silna, że jednostka nie próbuje zaakceptować swojego wyglądu, lecz dąży do zmodyfikowania go zgodnie z zapośredniczonym przez kulturę ideałem" - zauważa badaczka. W innym miejscu zaznacza, że "ciało jednostki sprowadzone jest do poziomu przedmiotu konsumpcji i jako towar ma związek z procesem społecznego różnicowania – wytwarzania, odtwarzania lub podtrzymywania dystansów społecznych". Ciało pozostaje produktem społecznym - "piękne, zadbane ciało to już nie tyle kaprys, ile społeczny 'obowiązek'".

Bieńko niezwykle ciekawie opisuje fenomen kultury konsumpcyjnej, jakim jest perfekcyjny wygląd, wymuszający dekonsutrukcję ciała. "Częścią współczesnego mitu piękna jest przekonanie o istnieniu związku pomiędzy wyglądem a charakterem człowieka" – pisze Bieńko. - "Wygląd, nazywany kapitałem piękna, jest integralną częścią wykonywanej pracy lub realizowanej roli społecznej".

Z rozdziału dowiemy się, czym jest dysmorfofobia – zaabsorbowanie wyimaginowanym defektem w wyglądzie lub nadmierna koncentracją na rzeczywistej, niewielkiej anomalii fizycznej; o kulturze makeover czyli kulturze przeprowadzania metamorfoz w telewizyjnych programach typu reality show oraz o "Istagram Face" czy "Snapchat dysmorphia" - pragnieniu, aby wyglądać identycznie, jak na przefiltrowanym zdjęciu.

Chirurg plastyk zamiast psychoterapeuty

Bieńko przedstawia też fenomen chirurgii estetycznej i to, jak chirurdzy plastyczni, tworząc nowe ciała, zastępują psychoterapeutów. W książce mowa jest o micie piękna, młodości i dystansowaniu się wobec swojego ciała oraz braku kontaktu ze swoją fizycznością.

Według cytowanego w książce, australijskiego socjologa Anthony’ego Elliotta "rozwój chirurgii estetycznej jest wyrazem naszego nieskrępowanego i patologicznego pragnienia młodzieńczego i coraz bardziej sztucznego piękna, a społeczne i osobiste koszty tej głębokiej zmiany kulturowej są powodem do poważnego niepokoju".

Liczba operacji plastycznych z roku na rok rośnie. Jak pisze autorka, cytując Zygmunta Baumana interwencje kosmetyczno-farmaceutyczno-chirurgiczne są trendem, modą zauroczeniem, a u ich podstaw leży "dialektyka przynależności i samookreślenia" oraz "logika mody i embodimentu".

Sylwia Breczko w rozdziale "Ciało i media" niezwykle ciekawie opisuje to, jak "cielesność zaczęła być uznawana za wyznacznik tożsamości i statusu społecznego". "Ciało jest tak ważne, ponieważ wokół niego ludzie budują swoje poczucie 'ja'" - pisze.

Media "utowarowiły" cielesność i seksualność. "To świat wizualnego samonadzoru i oceniania się względem innych" - czytamy. W rozdziale przybliżono takie terminy jak "przemoc symboliczna", "ciało prawomocne" czy "kapitał cielesny". Można też dowiedzieć się więcej, czym jest fat-shaming, czyli działania mające na celu poniżenie, zawstydzenie lub ośmieszenie kogoś z powodu tuszy - i fatfobia, czyli niechęć czy wręcz wrogość wobec osób otyłych.

Czas to pieniądz

Czas i ciało traktowane są jako kapitał we współczesnym społeczeństwie, a przez to mają wyjątkowy status. "Stały się one zasobami, które można gospodarować, zarządzać, marnotrawić je, kontrolować, a nawet sprzedawać" - pisze Monika Dorota Adamczyk w podsumowaniu rozdziału "Ciało i czas". Współczesną cywilizacją rządzi kalendarz i czas, a wraz z upływem czasu, ciało traci walory, które dla współczesnej cywilizacji zdają się być kluczowym wyznacznikiem atrakcyjności: młodość, sprawność, atrakcyjność fizyczną.

Z kolei Magdalena Wieczorkowska przyznaje, że "medycyna jest niewątpliwie formą sprawowania kontroli nad ciałem". Wieczorkowska zwraca uwagę, że medycyna wnika coraz głębiej w ciało człowieka i rozkłada je na molekuły, traci z pola widzenia jego istotę, jaką jest człowieczeństwo.

Książka może posłużyć do nauki socjologii ciała, ponieważ na końcu każdego rozdziału są pytania sprawdzające, dotyczące najważniejszych pojęć. Publikacja ukazała się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego.

Anna Mikołajczyk-Kłębek