Przywrócenie sprawowania nadzoru nad Narodowym Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) ministrowi nauki oraz doprecyzowanie zasad powoływania przez NCBR spółek prawa handlowego przewiduje nowela ustaw o szkolnictwie wyższym oraz NCBR przyjęta w środę przez Senat.
W głosowaniu wzięło udział 84 senatorów. Za przyjęciem ustawy bez poprawek - zgodnie z rekomendacją Komisji Nauki - głosowało 59 senatorów, przeciw – 22, a 3 wstrzymało się od głosu.
Rządowa nowela dotyczy dwóch ustaw: ustawy o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Głównym celem uchwalonej nowelizacji jest przywrócenie nadzoru nad NCBR ministrowi nauki i szkolnictwa wyższego.
NCBR zostało utworzone w ramach reformy systemu nauki w Polsce jako agencja wykonawcza wdrażająca politykę naukową i innowacyjną państwa przez realizację strategicznych dla interesów państwa programów badań naukowych i prac rozwojowych określanych przez ministra nauki. Jednak na mocy ustawy z 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, uprawnienia nadzorcze nad NCBR z dniem 1 sierpnia 2022 r. zostały przeniesione na ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego, mimo utrzymania celu, do którego zostało powołane NCBR, czyli realizacji zadań z zakresu polityki naukowej państwa.
Wnioskodawca argumentował, że mimo wprowadzonej zmiany NCBR nadal funkcjonuje jako podmiot będący częścią systemu szkolnictwa wyższego i nauki, a prowadzenie najważniejszych zadań NCBR, takich jak: realizacja programów obejmujących finansowanie badań naukowych lub prac rozwojowych, realizacja działań przygotowujących do wdrożenia wyników badań naukowych lub prac rozwojowych czy realizacja programów obejmujących finansowanie badań aplikacyjnych - jest wciąż zlecane i finansowane w formie dotacji celowej przez ministra, choć faktyczny nadzór nad NCBR sprawuje minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego.
„Mając na uwadze wieloletnią praktykę wynikającą z funkcjonowania Centrum w ramach resortu szkolnictwa wyższego i nauki, optymalnym rozwiązaniem jest przywrócenie ministrowi nadzoru nad Centrum (NCBR – przyp. PAP)” – czytamy w uzasadnieniu noweli ustawy.
W środę, podczas obrad senackiej Komisji Nauki dyrektor NCBR dr Jacek Orzeł powiedział, że cieszy się, iż instytucja wraca pod nadzór resortu nauki. "Uważam, że to jest najlepsze miejsce dla NCBR. Aczkolwiek, mógłbym też udowodnić merytorycznie, że miejsce poprzednie pod Ministerstwem Funduszy, a także pod Ministerstwem Gospodarki też dałoby się obronić. Ale podtrzymuję tezę, że jednak to jest najlepsze miejsce pod Ministerstwem Nauki, biorąc pod uwagę rolę i cel stawiany przed NCBR" - uzasadniał.
Przypomniał, że NCBR ma trzy główne zadania: wspieranie nauki, wspieranie biznesu i zbliżanie tych dwóch światów. "I w zależności od tego, gdzie jest umiejscowiony wykonuje te trzy zadania stawiając akcenty w różny sposób. Teraz będziemy wspierać bardziej naukę, kiedy to podporządkowanie się zmieni" - dodał.
Orzeł podkreślił, że NCBR to "dobra instytucja z dużym potencjałem; jest tam kilkuset ekspertów wysokiej klasy – w tym wielu doktorantów, doktorów i profesorów". "Niektórzy chcieliby uważać, że NCBR to pasmo porażek, a ja uważam, że NCBR to pasmo sukcesów i jedna porażka. I mogę to uzasadnić, jeżeli będzie taka potrzeba" - zadeklarował.
Zgodnie z nowelą dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz członek Komitetu Sterującego do spraw badań naukowych i prac rozwojowych w obszarze bezpieczeństwa i obronności państwa będą pełnili swoje funkcje do końca kadencji, jeżeli w terminie dwóch miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie zostaną odwołani przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego.
Ponadto doprecyzowano zasadę powoływania przez NCBR spółek prawa handlowego i uczestniczenia w takich spółkach przez NCBR w celu realizacji zadań ustawowych, przez uzależnienie tego typu czynności od uprzedniej zgody ministra.
W części dotyczącej noweli ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce przywrócono finansowanie przez ministra inwestycji związanych z obsługą realizacji zadań przez NCBR oraz finansowanie bieżących kosztów działalności NCBR.
Według nowych przepisów prawo do wskazywania członka Rady Narodowego Centrum Badań i Rozwoju zachowuje minister do spraw rozwoju regionalnego. Inne prawa i obowiązki przeniesione zostaną na ministra nauki i szkolnictwa wyższego.
Pracownicy urzędu obsługującego NCBR staną się na mocy ustawy pracownikami urzędu obsługującego ministra nauki i szkolnictwa wyższego.
Ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 3 ust. 2 i 3, które wchodzą w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia (dotyczą one pracowników zatrudnionych dotychczas w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego).
Ustawa czeka teraz na podpis prezydenta.(PAP)
Nauka w Polsce, Urszula Kaczorowska
uka/ agt/
